Sorry voor het bombarderen
De eerste drie maanden van 1942 zullen nog eeuwen worden herinnerd als mogelijk de zwartste periode uit de Tweede Wereldoorlog. Twee zaken gebeurden die het daglicht tot op heden niet kunnen verdragen. Eén ervan wordt terecht tot op heden veroordeeld als zwartste bladzijde in de menselijke geschiedenis (wellicht op de genocide op 100 miljoen indianen na). De ander is echter nog steeds onbespreekbaar en wordt nog immer gehuldigd als pijnlijke, maar noodzakelijke beslissing.
Twee gigantische beslissingen werden genomen: de Duitsers besloten in januari de Endlösung op poten te zetten en stelden in een villa aan de Berlijnse Wannsee gedetailleerde regels op. De afloop daarvan kennen we allemaal - meer dan tien miljoen mensen werden de dood ingejaagd in tientallen concentratie- en vernietigingskampen.
De andere beslissing, waar je eigenlijk nooit iemand over hoort, is het in maart '42 geformuleerde Britse voorstel voor 'dehousing', geformuleerd voor het een maand eerder opgestelde Area Bombing Directive. Kort samengevat leidde dit tot het Britse besluit om zoveel mogelijk Duitse huizen te bombarderen. We noemen het nu 'morale bombing', maar achter dat eufemisme blijken nogal wat interessante (en huiveringwekkende) statistieken te schuilen.
Waarom en met welke redenatie de Geallieerden voor het eerst in de moderne geschiedenis kozen voor een tactiek van totale vernietiging zal ik hieronder uit de doeken doen. Het begon met het dehousing-voorstel van ene professor Frederick Lindemann.
Het document stelde hardop een aantal vragen: moet er meer geld naar leger en marine, of kan dat geld beter worden gestoken in de luchtmacht? Wat is de meest kosteneffectieve manier om Duitsland tot overgave te dwingen? Lindemann analyseerde de reactie van het Britse volk op de Blitz, waar in Coventry, Londen en elders vele mensen hun huizen verloren.
Om het moreel aan te tasten, stelt het dehousing-rapport, is "effectiever dan het ombrengen van familieleden, het vernietigen van de huizen van mensen." Een familielid verliezen is vreselijk, maar je huis en al je bezittingen (en je straat en je hele stad) verliezen is het vernietigen van iemands ziel, herinneringen, leven, alles.
Teneinde dat Duitse moreel zo snel mogelijk te breken bedacht Lindemann dat van de 58 grootste Duitse steden minstens 30 procent moest worden vernietigd. Dat was technisch en qua kosten mogelijk en zou een onomkeerbare crisis veroorzaken in de Duitse wil om te vechten. En zelfs als dat niet gebeurde, zouden de problemen rondom opvang van vluchtelingen, wegvallen van productiemogelijkheden en wat niet al, de Duitsers dermate bezig houden dat er van (voorbereiden op) het voeren van oorlog weinig sprake meer zou zijn.
Een stukje uit het Lindemann-voorstel:
"Het volgende lijkt een simpele methode om vast te stellen wat we kunnen doen bij het bombarderen van Duitsland. Een zorgvuldige analyse van de effecten van bombardementen op Birmingham, Hull en andere steden laat zien dat gemiddeld één ton bommen twintig tot veertig huizen vernietigt, waardoor 100 tot 200 mensen dakloos en thuisloos raken.
"We weten uit ervaring dat we per bommenwerper kunnen rekenen op veertien bomvluchten. Gemiddeld zullen de bommenwerpers die we de komende vijftien maanden produceren, ongeveer drie ton aan bommen mee kunnen nemen. Daaruit volgt dat elk van die bommenwerpers ongeveer 40 ton bommen zal gooien. Als die bommen terechtkomen op de bebouwde kom zullen ze 4000-8000 mensen dakloos maken.
"In 1938 leefden meer dan 22 miljoen Duitsers in 58 steden met 100.000 inwoners of meer. Die steden zouden niet al te moeilijk te vinden en bombarderen moeten zijn. Onze voorspelling is dat tussen nu en mid-1943 ruim 10.000 bommenwerpers zullen worden geproduceerd. Als zelfs maar de helft van de lading van die 10.000 bommenwerpers op bebouwde gebieden binnen die 58 steden wordt gegooid, zou het overgrote merendeel van de inwoners hun huizen verliezen.
"Uit onderzoek blijkt dat het verliezen van je huis veel schadelijker is voor de wil om te vechten dan het verliezen van kennissen of zelfs familieleden. In Hull waren tekenen van overspanning (van autoriteiten en stad zelf) zichtbaar hoewel slechts tien procent van de huizen was vernietigd. Met bovenstaande cijfers in het achterhoofd kunnen we tien keer zoveel schade verrichten in elk van de 58 grootste Duitse steden. Er is weinig twijfel over hoezeer dit de wil van het volk zou breken.
"Onze berekening neemt natuurlijk aan dat we minstens de helft van de bommenwerpers hun lading boven bebouwde gebieden laten droppen. Aan de andere kant is er geen rekening gehouden met de enorme beloofde Amerikaanse productie (6000 zware bommenwerpers in dezelfde periode). Noch is er aandacht geweest voor de onvermijdelijke schade aan fabrieken, communicatie, etc. in die steden, alsook de schade door vuur, waarschijnlijk nog aangewakkerd door de vernietiging van hulpdiensten."
Het voorstel werd gedaan in een tijd van heftige kritiek binnen leger en politiek, die in toenemende mate naar buiten sijpelde. Die kritiek ging vooral om het feit dat bombarderen tot dan toe niet erg effectief was gebleken. Men vermoedde dat het dehousing-voorstel cijfers enorm opblies en tot tien keer effectiever leek op papier, dan het in het echt zou blijken te zijn.
Achteraf klopte het rapport als een bus. De geschiedenis is bekend en nog steeds zichtbaar in elke grote Duitse stad van Keulen tot Berlijn. Tegen de 600.000 Duitsers verloren het leven, tientallen miljoenen raakten dakloos en aan de andere kant van de wereld veroorzaakten de Amerikanen praktisch dezelfde cijfers qua vernietiging en leed in Japan - zelfs zonder atoombommen meer dan 500.000 doden.
De bommenwerpers waren helaas wel vreselijk onnauwkeurig - slechts één op drie die aangaf zijn doel geraakt te hebben, had dat ook daadwerkelijk. En was er een nieuwe maan of een specifieke stad in het dichtbebouwde Ruhrgebied, dan zakten die verhoudingen naar één op vijftien. Het per abuis bombarderen van de verkeerde steden (zoals Arnhem en Nijmegen ten deel viel) werd destijds (ook in Nederland) gezien als collateral damage - noodzakelijk kwaad. Maar eenmaal in werking gesteld bleek het plan alle stoutste dromen van slechts één derde vernietiging te overtreffen:
Procent vernietigd (* = destijds meer dan 500.000 inwoners):
Berlijn* 33 / 100
Keulen* 61 / 100
Dortmund* 54 / 100
Dresden* 59 / 100
Düsseldorf* 64 / 100
Essen* 50 / 100
Frankfurt* 52 / 100
Hamburg* 75 / 100
Leipzig* 20 / 100
München* 42 / 100
Bochum 83 / 100
Bremen 60 / 100
Chemnitz 41 / 100
Dessau 61 / 100
Duisburg 48 / 100
Hagen 67 / 100
Hannover 60 / 100
Kassel 69 / 100
Kiel 50 / 100
Mainz 80 / 100
Magdeburg 41 / 100
Mannheim 64 / 100
Nuremberg 51 / 100
Stettin 53 / 100
Stuttgart 46 / 100
Nu is er geen twijfel mogelijk dat de Duitsers een koekje van eigen deeg kregen. Warschau, Rotterdam, Engelse steden en half Oost-Europa kregen eerder dezelfde behandeling. De misdaden van het Hitlerregime hoeven niet besproken te worden om u te vergewissen of overtuigen van de misdadigheid ervan.
Toch blijft na decennia één prangende vraag overeind, die in je opkomt of je nu in Warschau, Rotterdam, Tokio of Berlijn rondloopt: had dit anders gekund? Was het totaal vernielen van eeuwen aan cultuur, geschiedenis en beschaving, inclusief musea, kerken en monumenten wel echt nodig? Duitsland was tegen eind '42 sowieso al aan het verliezen - hadden die paar maanden die de oorlog langer had geduurd zónder terreurbombardementen achteraf veel uitgemaakt, zeker als er nog geen twee maanden na de Duitse overgave atoombommen van de lopende band rolden?
En, belangrijker: is er een specifieke reden te benoemen waarom er géén excuses gemaakt zijn? Was dit nou echt nodig? De enige uitkomst van een (correcte) kosten-baten-analyse? Zeiden grote denkers in het verleden niet -Nietzsche, in dit geval-, dat jezelf verlagen tot de acties van de misdadigers die je probeert aan te pakken, jezelf tot een even grote misdadiger maakt? Maakt oog om oog, tand om tand niet alleen de hele wereld blind en tandeloos, maar ook hypocriet en medeschuldig?
De Duitsers gaan al drie generaties achter elkaar door het stof en maken nu nog excuses en betalen bloedgeld voor de daden van hun (over)grootouders. Hoe goed ik ook googel, ik kan echter niets vinden over Brits of Amerikaans schuldbesef of uitgesproken excuses na de atoombommen, vuurstormen en andere vernietigende acties die half Midden-Europa haar ziel ontnamen.
Nee, ik neem het niet op voor Hitler-Duitsland, verre van dat. Ja, ik ben me terdege bewust van de onbespreekbare gruwelen die zich voordeden. Van de noodzaak om dit regime zo snel mogelijk van de wereldkaart te vegen. Maar MOEST dat nou, die Duitse tactieken van moreel kapotbombarderen overnemen?
Was er geen andere optie? Zo ja (of nee), waarom is het ook na bijna 75 jaar nog steeds ondenkbaar dat de huidige Britse of Amerikaanse regeringsleider een keer bij een Duits monument een krans legt of een excuusspeech mompelt?
Een jongen die door Humans of New York gefotografeerd werd, zei op twee januari dit jaar: "Het is makkelijk om te zeggen: 'Hitler was een demon. Nazi's waren allemaal slecht.'Dat is simpel. Het is veel moeilijker om te zeggen: 'Is dat de mensheid? Ben ik dat?'"
Elke Rotterdammer die zijn stad in die meidagen van '40 in vlammen op zag gaan, heeft de jaren erna duidelijk antwoord gekregen op die retorische vraag: ja, dat zijn wij ook.
Welke reden er ook voor wordt bedacht, welke excuses ook worden gemaakt, welk kosten-batenplaatje ook in het voordeel van dehousing werkt, de vuurstormen en totale vernietiging die bewust door de Geallieerden werd omarmd maakte hen (in elk geval op het gebied van bombarderen) een ketel, waar men Duitsland verweet de pot te zijn. Het zou ons, en dan specifiek de Britten en Amerikanen, sieren daar een keer ruiterlijk voor uit te komen.
