'Normalisering' omvolkingstheorie baart NCTV grote zorgen

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) noemt de normalisering van de omvolkingstheorie een “zorgelijke ontwikkeling”. “Het openlijk en kritiekloos bespreken van dergelijk xenofoob en deels racistisch gedachtegoed, en andere complottheorieën, draagt bij aan de sociale acceptatie”, staat in een nieuw rapport over het dreigingsbeeld. Zo meldt WNL.

Uit het rapport Dreigingsbeeld  DTN 57: "De voornaamste rechts-extremistische geweldsdreiging blijft voortkomen uit het accelerationisme. Net als veel andere rechts-extremistische stromingen is het accelerationisme op de omvolkingstheorie gebaseerd  waarbij aanhangers van het accelerationisme de nadruk leggen op het bespoedigen van een rassenoorlog. Met deze oorlog willen accelerationisten chaos creëren en het huidige politieke bestel vervangen door een witte nationaalsocialististische etnostaat. Zoals beschreven in eerdere DTN’s beschouwen zij het gebruik van terroristisch geweld als een gerechtvaardigd middel bij het ontketenen van die strijd. Nieuwe accelerationistische publicaties onderschrijven nog maar eens dat aanslagen door alleenhandelende daders en grootschalige aanslagen op vitale infrastructuur, zoals het stroomnetwerk, telecommunicatie en olietransport, moeten bijdragen aan de beoogde ontketening van een rassenoorlog.

Een overeenkomst tussen het accelerationisme en de meeste andere rechts-extremistische stromingen is het geloof in de omvolkingstheorie. Terroristen legitimeren hun acties ermee, maar de theorie is afkomstig van alt-right. Het is een gegeven dat de demografische samenstelling van westerse landen de afgelopen decennia is gewijzigd, maar aanhangers van de omvolkingstheorie gaan uit van kwade opzet. Volgens de theorie zouden bepaalde groepen, vaak ‘de Joden’ of ‘de linkse elite’, op planmatige wijze de bevolkingssamenstelling van Westerse landen veranderen door witte mensen te vervangen door mensen met een andere culturele of etnische achtergrond. Vanuit de gedachte dat het voortbestaan van het witte ras door een Joodse elite wordt tegengehouden leidt de omvolkingstheorie tot een opleving van antisemitisme. Rechts-extremisten vinden dat de geboortecijfers van witte mensen omhoog moeten en keren zich tevens tegen rassenvermenging, feministen, de lhbti-scene en immigranten. Accelerationisten zien geweld en rassenoorlog als hét antwoord op de veronderstelde omvolking.

Een zorgelijke ontwikkeling is dat de omvolkingstheorie ook in Nederland van de uithoeken van het internet naar meer mainstreamdiscussies is verplaatst. Het openlijk en kritiekloos bespreken van dergelijk xenofoob en deels racistisch gedachtegoed, en andere complottheorieën, draagt bij aan de sociale acceptatie. Uit onderzoek blijkt dat het herhaaldelijk uitdragen van dergelijk gedachtegoed in de media en op sociale media bijdraagt aan verdere normalisering ervan. Daarmee is absoluut niet gezegd dat alle uitdragers van het gedachtegoed ook terroristisch geweld goedkeuren, maar het kan er wel aan bijdragen dat rechts-extremisten zich gelegitimeerd voelen in hun denkbeelden.

Dit jaar bleek al meermaals dat geweld kan voortkomen uit rechts-extremistische online milieus. Zowel de 18-jarige dader van een aanslag in mei op gekleurde bezoekers van een supermarkt in de Amerikaanse plaats Buffalo (tien doden), als de 19-jarige dader van een aanslag op een lhbti-bar in de Slowaakse hoofdstad Bratislava in oktober (twee doden) deelden rechts-extremistische manifesten waarin zij hun daden rechtvaardigden. De Slowaak, die naar eigen zeggen radicaliseerde op rechts-extremistische internetfora, verwees in zijn manifest naar het accelerationisme, eerdere rechts-terroristische aanslagplegers, mogelijke doelwitten en jodenhaat. Ook de dader van de aanslag in Buffalo vond inspiratie bij eerdere rechts-terroristische aanslagplegers. De Amerikaan deelde beelden van zijn aanslag via een livestream en ook hij publiceerde een lijvig manifest waarin hij zichzelf omschreef als een racist, fascist en antisemiet. Ideologisch baseert de dader van de aanslag in Buffalo zich vooral op de bovengenoemde omvolkingstheorie. Hoewel de dader niet expliciet naar het accelerationisme verwijst staat het idee dat de vermeen'de omvolking met geweld moet worden gestopt ook in zijn manifest centraal.

Het manifest van de Slowaakse aanslagpleger wordt op accelerationistische en neonazistische kanalen gedeeld en geprezen. Volgens partnerdiensten wordt de aanslag in Buffalo in besloten kanalen van Nederlandse rechtsextremisten verschillend beoordeeld. Klassieke neonazi’s zien weinig in een dergelijke aanslag omdat dit soort aanslagen contraproductief zijn voor hun eigen politieke projecten – waarbij zij zich eveneens op de omvolkingstheorie beroepen. Accelerationisten reageren juist positiever: zij verspreiden grappen en memes en verwijzen naar de dader – net als bij eerdere rechts-terroristische aanslagplegers – als heilige."

De omvolkingstheorie is overgewaaid vanuit de Verenigde Staten, zegt Raymond Mens, Amerikadeskundige. “En de trends daarachter zijn dat natuurlijk ook. Want in Amerika maken de FBI en de CIA zich meer zorgen over dat soort dreigingen – extreemrechtse dreigingen, binnenlands – dan bijvoorbeeld om terreurgroepen in het Midden-Oosten.”

De Nederlandse jihadistische beweging blijft mede vanwege de naar verhouding grote omvang en organisatiegraad de voornaamste bron van terroristische dreiging voor ons land. Repressief overheidsoptreden en het ontbreken van mobiliserende thema’s zorgen voor stagnatie en relatieve inactiviteit van de beweging. Toch hebben sommige Nederlandse jihadisten nog steeds de intentie om een aanslag te plegen, al zijn er geen aanwijzingen dat zij daar op dit moment plannen voor maken. De ontwikkeling van de beweging blijft onvoorspelbaar. Het is mogelijk dat de dreiging weer kan toenemen onder invloed van bijvoorbeeld mobiliserende gebeurtenissen of omdat terrorismeveroordeelden vrijkomen uit detentie. Maar deze beweging toont volgens de NCTV “stagnatie” en een “relatieve inactiviteit”.

Een aanslag uit de hoek van rechts-extremisme en antioverheidsextremisme is tegenwoordig ook “voorstelbaar”. Het radicale deel van de anti-overheids extremisten geeft via complottheorieën uiting aan grieven en wantrouwen. Complottheorieën kunnen zingeving en houvast bieden in een complexe wereld, maar kunnen ook leiden tot een vurig verzet tegen de gevestigde orde. De misleidende verhalen over het World Economic Forum en de in Nederland minder wijdverspreide QAnon complottheorie zijn daar voorbeelden van. Er tekent zich een beweging af die wordt gekenmerkt door diepe vijandigheid, fanatisme en fantasieën van gewelddadige eigenrichting. Aanhangers verspreiden een zogeheten ‘elite-narratief’, het idee dat er in Nederland een elite aan de macht is die een onderdrukkende agenda doorvoert, waarmee men in oorlog is en waartegen verzet nodig is. Deze elite zou zich uiteindelijk moeten verantwoorden voor tribunalen. Complottheorieën kunnen wijder worden verspreid omdat ze eenvoudig te koppelen zijn aan actuele gebeurtenissen. Deze theorieën normaliseren wanneer ze herhaaldelijk worden uitgedragen in het publieke en politieke domein. Het genoemde elite-narratief kwam tijdens de coronapandemie aan de oppervlakte, maar nu worden ook andere actuele ontwikkelingen binnen dit discours geplaatst. Bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne, het stikstofprotest, of de klimaatplannen. Dit maakt het onwaarschijnlijk dat het elite-narratief snel verdwijnt, al is het onduidelijk hoe de aanhang zich op lange termijn zal ontwikkelen. Veel hangt samen met het vertrouwen in de democratische instituties.

Extreemlinkse groepen bewegen zich meer in de publieke ruimte dan tijdens de beperkende coronamaatregelen, maar hun omvang en acties blijven beperkt. Ze manifesteren zich op overwegend activistische wijze, bijvoorbeeld via internationale campagnes tegen het Europees migratiebeleid of via demonstraties en bekladdingen tegen vermeend racisme, het koloniaal verleden of extreemrechts. Ook sluiten ze aan bij bredere thema’s, zoals de woningnood of het klimaat. Sommige anarchisten zetten zich al langer af tegen vreedzaam activisme en reppen openlijk van een militante strijd tegen de staat en het kapitalisme. Hoewel dit zich voornamelijk beperkt tot het woord in plaats van de daad, zijn hardere acties voor de toekomst niet uit te sluiten. Vanuit klimaatactivisme vinden acties plaats die soms veel (media-)aandacht genereren. Deze zijn te duiden als activistisch. Extreemlinks uit zich vooral op “activistische wijze” zoals demonstraties.

Zie ook: Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) 57: dreiging veelzijdiger en meer diffuus