Kan WikiLeaks overleven zonder Assange?
Zijn oprichter wordt gezocht, zijn systemen worden aangevallen, zijn bestaan wordt door regeringen in de hele wereld veroordeeld. Maar hoewel de toekomst voor WikiLeaks onzeker is, heeft de website een doos van Pandora geopend, die niet eenvoudig meer te sluiten zal zijn.
"Wat er ook gebeurt met de domeinnaam en de organisatie, het idee dat door WikiLeaks ten uitvoer is gebracht blijft bestaan", zegt Joshua Benton, directeur van het Nieman Journalism Lab. Ben Laurie, expert op het gebied van gegevensbeveiliging en adviseur van WikiLeaks voordat de site in 2006 in de lucht ging, is het daarmee eens.
"Het concept verdwijnt niet. Het is ontzettend moeilijk om dingen af te sluiten als de wil er niet is", zegt hij. "Kijk naar al die andere zaken die mensen niet op internet zeggen te willen -phishing, spam, porno. Het is er allemaal."
Er is weinig bekend over de dagelijkse gang van zaken bij WikiLeaks. Het heeft geen hoofdkantoor, vrijwel geen betaalde medewerkers -eigenlijk alleen een beroemd gezicht, dat van Julian Assange, een 39-jarige Australische hacker zonder vast woon- of verblijfplaats.
Assange, oprichter en hoofdredacteur van WikiLeaks, wordt in Zweden gezocht voor verkrachting en seksuele intimidatie van twee vrouwen. Tegen hem is een internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd en door Interpol is hij op de lijst van meest gezochte misdadigers geplaatst.
Als hij wordt opgepakt, wacht hem waarschijnlijk een lange juridische strijd tegen uitzetting en kan hij in het ergste geval achter de tralies verdwijnen. Assange ontkent de aanklachten, die volgens zijn advocaat zouden voortkomen uit een geschil over onbeschermde seks, die met wederzijdse toestemming bedreven zou zijn.
De machtigste vijanden van Assange zitten in de Verenigde Staten. Veel Amerikaanse politici zijn allerminst tevreden over de publicatie door WikiLeaks van tal van geheime diplomatieke memo's, nadat eerder al geheime stukken over de oorlogen in Irak en Afghanistan openbaar werden gemaakt.
"Ik ben een soort bliksemafleider geworden", erkende Assange vrijdag in een chatsessie op de website van de Britse krant The Guardian, die met WikiLeaks samenwerkt bij het publiceren van de memo's. "Ieder onderdeel van mijn leven wordt op overdreven wijze aangevallen, maar ik krijg ook buitengewoon veel krediet, wat als een soort balancerende kracht werkt."
Ook binnen zijn organisatie is Assange niet onomstreden. Bij sommige (oud-)collega's heeft hij afgedaan. De voormalige Duitse woordvoerder van WikiLeaks, Daniel Schmitt, publiceert binnenkort een boek over zijn tijd bij de website. Het Duitse tijdschrift Der Spiegel citeerde Schmitt in september toen hij zei dat Assange 'op iedere kritiek reageerde door te zeggen dat ik ongehoorzaam was en ontrouw aan het project'.
Toch erkennen velen dat Assange charisma heeft en een ongekende passie voor wat hij doet. "Je krijgt het gevoel dat je spreekt met een personage uit de 'Matrix'-films", aldus de IJslandse parlementariër Robert Marshall, die Assange sprak ter voorbereiding van wetgeving die van IJsland een vrijhaven voor de persvrijheid moet maken. "Zijn enthousiasme over de vrijheid van meningsuiting en de rechten van journalisten kwam zeer oprecht op me over."
Deze week maakte WikiLeaks enkele honderden documenten openbaar uit een voorraad van een kwart miljoen. Terzelfder tijd werd de website in diverse landen verboden en ondervond WikiLeaks problemen bij het vinden van een domeinnaambeheerder zonder offline te raken. Daarnaast spelen geldelijke problemen. Op de website en via Twitter wordt gevraagd om donaties om 'ons sterk te houden'. PayPal besloot eerder zaterdag wegens 'illegale activiteiten' de rekening van WikiLeaks te annuleren.
Vrijdag dreigde Assange dat in het geval er 'iets met ons gebeurt' de hele reeks van 250.000 memo's in één keer openbaar wordt gemaakt. Het materiaal zou versleuteld zijn doorgestuurd naar 'meer dan honderdduizend mensen'.
Met of zonder Assange, de geest is uit de fles. Zo heeft Schmitt al laten doorschemeren een concurrerende klokkenluiderssite te willen beginnen.
"Anonieme vrijgave van geheim materiaal is makkelijker dan ooit", aldus Steven Aftergood, die namens de Federatie van Amerikaanse Wetenschappers het geheimhoudingsbeleid van de Amerikaanse regering onderzoekt. "De deugden van transparantie en de aansprakelijkheid van de regering worden door meer mensen dan ooit tevoren erkend. Deze twee factoren vormen een fundament voor dit soort activisme."
Benton, van het Nieman Lab, denkt dat het betekent dat regeringen een ander antwoord moeten formuleren dan veroordeling en dreigen met juridische stappen. Hij vergelijkt de gebeurtenissen met het downloaden van muziek, dat wordt veroordeeld door de muziekindustrie, die ondertussen steeds beter beseft dat het mogelijkheden biedt om tegen betaling muziek te downloaden.
"Ze moeten niet denken, 'dit is een tegenstander die we moeten verslaan'. Ze moeten bedenken hoe ze hiermee moeten omgaan", aldus Benton.
Julian Assange (Foto: Novum)
