Amsterdam: explosies in 2023 verdubbeld; jongste verdachte 12 jaar

Het aantal explosies in de stad Amsterdam is fors toegenomen. Uit cijfers blijkt dat er vorig jaar 197 explosies hebben plaatsgevonden. Een aanzienlijk deel daarvan zouden het gevolg zijn van conflicten in de georganiseerde drugscriminaliteit. Dat laat de Amsterdamse driehoek - burgemeester, politie en justitie- vandaag weten. Uitvoerders zijn met name jonge daders uit kwetsbare wijken, die vaak worden geronseld via social media. De jongste verdachte in een explosiezaak is pas twaalf jaar oud.

"De problematiek als gevolg van de georganiseerde drugscriminaliteit nestelt zich dieper in de stad en vormt een van de grootste zorgen voor de driehoek", schrijft Halsema in een brief aan de gemeenteraad. Aanleiding is het jaarlijks terugkerende persgesprek van de driehoek vanmiddag in de Stopera.

'Levensgevaarlijke situaties'
Volgens de driehoek raakt de georganiseerde misdaad het dagelijkse leven en de economie van de stad. Begin dit jaar schreef burgemeester Halsema in een column in de Engelse krant The Guardian dat "hun geld steeds meer de legale economie vervuilt, vooral in de vastgoedsector, de zakelijke dienstverlening en de horeca". Conflicten in het criminele circuit zorgen daarnaast ook voor heftig geweld op drukke straten en in woonwijken. Zo ging afgelopen jaar bijna tweehonderd keer ergens een explosief af in de stad. 

De verdachten die de explosieven voor deuren van woningen en bedrijven leggen zijn met name jonge daders uit kwetsbare wijken, zo stelt de driehoek. Het gaat in veel gevallen om beïnvloedbare jongens die voor een paar honderd euro bereid zijn om een explosief te planten. De opdracht komt vaak via een tussenpersoon of via sociale media, zoals Snapchat of Telegram. "Uitvoerders lijken geen enkele drempel te ervaren om een explosief tot ontploffing te brengen en daarmee een levensgevaarlijke situatie te creëren", aldus de burgemeester in de brief. 

Het Openbaar Ministerie heeft in de periode 2022-2023 ruim veertig mensen vervolgd voor het neerleggen en laten afgaan van explosies. De ruim veertig verdachten gaan over 32 explosies in de stad. In totaal waren er in de afgelopen twee jaar echter 296 explosies. Van de verdachten zijn er zeventien nog minderjarig en de jongste is slechts 12 jaar oud. In deze zaken is het tot nu toe pas tien keer tot een veroordeling gekomen, de hoogste straf die is opgelegd is zes jaar. 

De driehoek kaart aan dat de aanpak van de georganiseerde criminaliteit 'de doorlopende aandacht' vraagt. "De strafrechtelijke aanpak van de meest gewelddadige en ondermijnende criminele clusters is en blijft hierin van essentieel belang." Daarnaast bekijkt de gemeente in kwetsbare wijken in Zuidoost en Nieuw-West mogelijkheden om het onderwijs, de veiligheid, het werk, het wonen en de leefbaarheid te verbeteren. Dat wordt bijvoorbeeld gedaan met Wijk Actie Teams en Wijkrechtspraak. 

Aantal steekincidenten toegenomen
Tegenover de verdubbeling van het aantal explosies, is het aantal schietincidenten in de stad sterk gedaald. Volgens de driehoek lijkt daarmee een verschuiving te hebben plaatsgevonden van schietincidenten naar het veroorzaken van een explosie met als doel het intimideren van het doelwit. Een zorgwekkende toename die de driehoek ziet, is het aantal steekincidenten: het aantal steeg van 95 incidenten in 2022, naar 143 vorig jaar. Een stijging van 51 procent. 

Drie doden door verwarde personen
De driehoek signaleert dat de problemen bij de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) ook afgelopen jaar heeft gezorgd voor meer incidenten rondom verwarde personen. Zo was dat te zien door het aantal meldingen van huiselijk geweld, seksueel geweld en uitbuiting van kwetsbare mensen. Daarnaast kwamen er in 2023 drie mensen om het leven waarbij een verward persoon betrokken was.

In maart werd de 47-jarige Karin in de Staatsliedenbuurt doodgeschoten door haar buurman, waar volgens omstanders ook een van haar kinderen bij was. De 57-jarige man werd kort daarna levenloos aangetroffen in een parkeergarage aan de De Wittenkade. Begin augustus stak een 36-jarige man twee van zijn buren neer in een woning aan de Robert Scottstraat in West. Een 25-jarige man overleefde de steekpartij niet, een 29-jarige man raakte zwaargewond. Eind oktober werd de 36-jarige Mustapha Zouini doodgestoken door zijn 63-jarige buurman in de Hazelaarstraat, na waarschijnlijk een ruzie over een pinpas.

Zorgen bij driehoek
Ook de overlast door personen met psychische problemen in de stad is toegenomen. De driehoek schrijft dat professionals in vrijwel alle stadsdelen signaleren dat de kwestie rond personen met psychische problematiek ernstiger en complexer wordt. Dat komt door onder andere de toename van het aantal daklozen, maar ook omdat er knelpunten zijn in de begeleiding van kwetsbare personen en wachtlijsten bij GGZ-instanties.

De gevolgen van de problemen bij de zorg uiten zich volgens de driehoek steeds meer als veiligheidsproblemen en leggen daardoor extra druk op de beperkte capaciteiten van de politie en handhaving. De gemeente probeert met verschillende maatregelen de kwetsbare groepen te ondersteunen, maar laat weten het niet alleen te redden. Er wordt daarom steun gevraagd aan het Rijk om meer daklozen te kunnen opvangen in de stad.  

Daarnaast is de gemeente in gesprek met GGZ-partners om de zorg te verbeteren. Zo zij er het afgelopen jaar voorbereidingen getroffen voor samenwerking tussen de politie, de GGD, de ambulancedienst en de GGZ om mensen te helpen die niet per se iets strafbaars hebben gedaan of acute zorg nodig, maar vanwege verward gedrag niet uit het zicht mogen verdwijnen, toch te helpen. In juni van dit jaar begint een pilot voor de samenwerking.