Rusland stopt graandeal, Oekraïne wil doorgaan met graan leveren

Jippie

Het stoppen Rusland met de graanovereenkomst heeft internationaal tot verontwaardigde reacties geleid. Oekraïne kondigde ondertussen aan dat het leveringen over de Zwarte Zee zou voortzetten - zelfs zonder veiligheidsgaranties.

De graandeal werd bijna een jaar geleden uitonderhandeld en was bedoeld om ervoor te zorgen dat landbouwgoederen veilig over de Zwarte Zee konden worden verscheept. Na twee verlengingen heeft Rusland nu aangekondigd uit de overeenkomst te stappen - deze loopt officieel 's maandagavond af. Oekraïne wil nu verder zonder Russische veiligheidsgaranties. Dat heeft de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy bekendgemaakt, aldus zijn perswoordvoerder.

"Zelfs zonder Rusland moet er alles aan worden gedaan om deze Zwarte Zee-corridor te gebruiken", zei Zelenskyy tegen Afrikaanse journalisten, volgens een Facebook-verklaring.

Reders staan klaar om Oekraïense havens aan te doen voor graanleveringen. De overeenkomst tussen Oekraïne, Turkije en de Verenigde Naties is nog steeds van kracht, ook zonder Moskou. Alleen de afzonderlijke overeenkomst tussen Rusland, Turkije en de VN werd beëindigd. Zelenskyy zei niet hoe de veilgheid van de schepen en hun goederen in het oorlogsgebied moet worden verzekerd.

Duizenden tonnen graan uit Oekraïne
Volgens de VN is er tot nu toe meer dan 32 miljoen ton landbouwprodukten vanuit Oekraïne geëxporteerd naar 45 landen als onderdeel van het initiatief. Meer dan 1.000 schepen hebben de Oekraïense havens verlaten. De export van landbouwproducten is de afgelopen maanden teruggelopen. Oekraïne beschuldigde Rusland van het uitstellen van de afgesproken inspecties in Turkije.

De Voedsel- en Landbouworganisatie (FAO) benadrukte dat het initiatief de wereldmarktprijzen voor voedsel heeft verlaagd en bijdraagt aan de strijd tegen honger. Met behulp van de overeenkomst kon het Wereldvoedselprogramma van de VN WFP ook 725.000 ton tarwe naar crisislanden als Afghanistan of Somalië brengen. Het initiatief had ook een politieke dimensie: het werd beschouwd als de enige langetermijnovereenkomst tussen de strijdende partijen Rusland en Oekraïne.

VN-chef: 'Levenslijn voor wereldwijde voedselzekerheid'
VN-secretaris-generaal António Guterres was diep teleurgesteld. De overeenkomst was een "reddingslijn voor wereldwijde voedselzekerheid en een baken van hoop in een onrustige wereld", vertelde Guterres aan journalisten in New York. "Men heeft de keuze om aan dergelijke overeenkomsten deel te nemen. Maar lijdende mensen overal en ontwikkelingslanden hebben geen keus."

Guterres had vorige week een brief aan Poetin geschreven met voorstellen om de overeenkomst te redden. "Ik ben diep teleurgesteld dat er geen gehoor is gegeven aan mijn suggesties", zei hij. Desalniettemin zouden de Verenigde Naties hieraan blijven werken, zei Guterres. "Ons doel moet blijven om voedselzekerheid en wereldwijde prijsstabiliteit te bevorderen."

De Amerikaanse ambassadeur bij de Verenigde Naties, Linda Thomas-Greenfield, beschreef de Russische acties als een "daad van wreedheid". "Terwijl Rusland politieke spelletjes speelt, zullen echte mensen lijden", zei ze tegen verslaggevers.

De gevolgen van de mislukte deal zijn nog niet te overzien. Er wordt echter gevreesd voor stijgende prijzen en leveringsknelpunten. Dit zal vooral ten koste gaan van importeurs van broodgranen in Arabische landen, Afrika en Azië. 

Rusland: 'beloften zijn niet nagekomen'
Maandagmorgen verklaarde het Kremlin de graanovereenkomst 'de facto' beëindigd. De delen uit de overeenkomst die betrekking hebben op Rusland zijn niet nagekomen, zei de Russische regeringswoordvoerder Dmitry Peskov in Moskou. Maar zodra aan de Russische voorwaarden is voldaan, stapt Rusland weer in de deal. In de kern gaat het om westerse sancties die, vanuit Russisch perspectief, voorkomen dat betalingen voor Russische landbouwexport worden verwerkt. Moskou dreigde al enkele weken de overeenkomst niet te verlengen.

De Turkse president Recep Tayyip Erdogan heeft verdere gesprekken met Poetin aangekondigd. Een verlenging van de overeenkomst zou mogelijk kunnen zijn vóór het bezoek van de Russische president aan Turkije, dat gepland staat voor augustus, zei hij. De onderhandelingen hierover zijn al gaande.

Overeenkomst kwam tot stand in juli 2022
Na het begin van de aanvalsoorlog tegen Oekraïne in februari 2022 blokkeerde Rusland de zee-export van het buurland. In juli 2022 kwamen Oekraïne, Rusland en Turkije als partijen in Istanbul tot overeenstemming over het Black Sea Grains Initiative. De VN trad hierbij op als bemiddelaar. De overeenkomst is meerdere keren verlengd. In Istanbul werd een tweede akkoord bereikt tussen de Verenigde Naties en Rusland.

In een 'Memorandum of Understanding' stemden de VN ermee in de onbelemmerde export van Russisch voedsel en meststoffen naar de wereldmarkten te steunen. Rusland klaagde herhaaldelijk over het gebrek aan uitvoering van het memorandum. Zo heeft de regering-Poetin geëist dat de Russische landbouwbank weer wordt aangesloten op het internationale betalingssysteem SWIFT.

Het voorlopig laatste graanschip arriveerde in Turkije nadat Rusland uit de graandeal stapte op maandag 17 juli.