Waar was het feestje?

Er was eens een meisje in Haren
Die wilde opvallend verjaren
Ze maakte een linkje
Maar miste een vinkje
En nu zit het dorp op de blaren
     -Anoniem (op internet circulerend)

In diverse tv-programma's, in kranten en op het internet wordt breed gediscussieerd over de vraag wie schuld draagt aan het Haren-fiasco van afgelopen vrijdag. De poll op FOK! toonde het enorme scala aan mogelijke mede-schuldigen: het meisje, Facebook en de sociale media, sites als Geenstijl en Flabber, de gevestigde media die van tv-programma's tot bekende radiodeejays opriepen erheen te gaan, inadequate politie-inzet, de gemeente, het gebrek aan een feestje en/of duidelijkheid ter plaatse, de opgedromde jeugd zelf, de relschoppers specifiek, zelfs hooligans en 'de samenleving' lijken aangewezen te kunnen worden als meespelende factoren.

Natuurlijk is er, zoals een uitstekend NRC-opinieartikel al zegt, reden te over om de media medeschuldig te achten. Steven de Jong schrijft dat er in hoge mate sprake was van een 'self-fulfilling prophecy'. Het constant  berichten over de groeiende interesse voor het feest, over artiesten die toezeggen er ook heen te gaan, maar vooral over de meermaals gedane oproep “NIET naar het feest te komen”, zorgden er gezamelijk effectief voor dat je vooraf al met honderd procent zekerheid kon stellen dat er inderdaad een heleboel mensen naar Haren zouden komen, veelal gewoon om te kijken waar al die heisa om werd gemaakt. En omdat het niet mocht. Zoals ook De Jong concludeert: niet Facebook, maar de gevestigde media creëerden de toeloop van duizenden jongvolwassenen.

I've been a bad bad boy
I've been careless with a delicate town
And it's a sad sad world
When a boy will break a store just because he can

Het is goed om te horen dat een heel aantal ouders door heel 't land woedend hun zonen naar het politiebureau hebben gesleept, na hen herkend te hebben op tv. Het betekent dat de argumenten “de jeugd van tegenwoordig” en “gebrek aan opvoeding” in elk geval ten dele kunnen worden afgestreept. Al is het wel zo dat individualisering en het sinds de sixties grootschalig wegvallen van gedeelde culturele riten en gebruiken zorgen voor een verhoogd verlangen naar samenzijn, wat weer door de (social) media wordt aangewakkerd. We grijpen alles aan, van schaats- en voetbalwedstrijden tot Koninginne- en Oudjaarsdag, om ons af en toe gelukkig te wanen in de wetenschap dat onze zeventien miljoen eilandjes toch echt deel uitmaken van één grote archipel.

Tegenover dat gebrek aan groepsgeest en die drang naar samenzijn staat dat het in elk geval niet de jeugd van tegenwoordig als geheel is die de schuld heeft. Die jeugd krijgt de zwarte piet al sinds de Romeinse geschiedschrijvers elke generatie weer toegespeeld. Het zit helaas eerder in onze genen als (groeps)dieren. Een analist haalde bij een actualiteitenprogramma het argument aan. We zijn dieren. De mens als diersoort, of specifiek de psychologie achter grote groepen dronken, opgefokte en verwachtingsvolle adolescenten, geconfronteerd met uren en uren en uren aan pure verveling, draagt schuld.

Heaven help me for the way I am
Save me from these evil deeds before I get them done
I know tomorrow brings the consequence at hand
But I keep living this day like the next will never come

Daarnaast zijn er voorbeelden te over van vergelijkbaar gewelddadig, ophitsend antiautoritair groepsgedrag – denk aan sixties-tot-eighties-Nederland, aan Londen vorig jaar, Parijs nog wat eerder, plaatsen waar ook doodnormale meisjes uit de hogere middenklasse, dus mét een toekomst, óók besloten Dixons leeg te jatten. Dezelfde analist had het over een drempel die gedurende de toenemende anarchie, met het tegelijkertijd toenemen van het zelfvertrouwen als 'groep', steeds verlaagd wordt tot zelfs de netste mensen overgaan tot criminaliteit die ze normaal nooit zouden overwegen. Gegeven de voorwaarde dat alles toegelaten is (en/of totale anarchie heerst) tonen experimenten aan dat zelfs de liefste mensen zich in potentie binnen enkele dagen als kampbewaker kunnen gaan gedragen.

Gelukkig hadden we de foto's nog en herkenden ook hier hele normale ouders opeens hun kinderen tussen de relschoppers en dieven, waarop de jochies door hun woedende genitoren werden meegesleept naar lokale politiebureaus door heel het land. Tegelijk is het zeer wel denkbaar dat er inderdaad een 'harde kern' van hooligan-achtig tuig was dat specifiek politiegeweld kwam opzoeken. Meebrengen van dingen als rookbommen en vuurwerk spreken daarbij niet in je voordeel. Toch stond hetzelfde doelbewust gevechten opzoekende tuig dertig jaar geleden niet tegenover ME, maar tanks, ook in ons koude kikkerlandje. Het praat de rellen en het geweld niet goed, maar plaatst het in elk geval enigszins in perspectief.

What I need is a good defense
'Cause I'm feeling like a criminal
And I need to be redeemed
To the one I've sinned against

De gemeente wordt door de media die hun handen in onschuld wassen, als hoofdschuldige aangewezen: er had iets geregeld moeten worden. De burgemeester had echter allang die optie verkend, door een plan voor een groot concert op de sportvelden, met podium en de hele rataplan voor te leggen aan hulpdiensten en anderen. Geconcludeerd werd dat de locatie ook qua vluchtroutes totaal ongeschikt was voor een grote menigte; dat de veiligheid op geen enkele manier gegarandeerd kon worden omdat er geen idee was of er honderd, duizend of vijftigduizend man op zouden komen draven; dat de gemeente dus met één dag voorbereiding de verantwoordelijkheid niet wilde dragen. Compleet begrijpelijk. Daarnaast kun je een gemeente niet dwíngen opeens een feest te organiseren voor duizenden opdrommende onbekenden. En stel dat er, zoals enkele jaren geleden in Duitsland, tientallen jongeren worden doodgedrukt, dan is het óók weer jouw schuld als gemeente.

Nu, zonder feestje, waren er 5000 mensen. Met feestje was dat verveelvoudigd. Toch is er in bepaalde opzichten kortzichtig of niet ingrijpend genoeg gehandeld. Ook te begrijpen, omdat je je dorpje niet wilt afsluiten van de buitenwereld met alle hindernissen van dien; er werd bewust gekozen voor een open, vriendelijke, 'laat maar komen'-strategie. Om met Balkenende te spreken, is met de kennis van nu te zien dat er een heel scala aan andere mogelijkheden open lag, alsook een rijk aantal recente buitenlandse voorbeelden. Toen ik de beelden vrijdagavond live zat te kijken vroeg ik mij twee dingen af: waarom worden de paar klootzakken die constant stenen en andere dingen gooien, niet door agenten in burger tegen de grond gewerkt? Dat is toch vrij gebruikelijk bij demonstraties en andere grote samenscholingen? Om met Balkenende te spreken: da's één. En twee: hoe heeft het kunnen gebeuren, dat het deze menigte überhaupt werd toegestaan te ontstaan?

Don't you tell me to deny it
I've done wrong and I want to suffer for my sins
I've come to you 'cause I need guidance to be true
And I just don't know where I can begin

Er waren geen looproutes aangegeven richting het sportveld, er was niets geregeld, zelfs geen lullig limonadekraampje. En met 750 man politie en ME hadden die vijfduizend jongeren veel effectiever ge-crowd-controlled kunnen worden. Op velerlei manieren. De vijf toegangswegen van het dorp hadden ten eerste afgesloten kunnen worden. Enkele jaren geleden gebeurde dat ook in mijn ouders' dorpje Woudenberg, waar een (hoofdzakelijk militaire) oefening werd gehouden voor een scenario waarbij het dorp is ondergelopen door een overstroming. Niemand kwam erin behalve mensen die konden aantonen in het dorp te wonen. In dit scenario hadden de treinen het station ook een halve dag links kunnen laten liggen – Woudenberg heeft al decennia geen station meer. De oefening was een groot succes en er waren hooguit twintig militairen nodig om de vier wegen het dorp in hermetisch af te sluiten.

Dan is er nog een manier die in Duitsland en Frankrijk eerder gebruikt werd: je doet ongeveer hetzelfde met het afsluiten van de hoofdwegen en het controleren van eenieder die zich aanmeldt. Vervolgens laat je alle meegebrachte drank weggooien of inleveren en zegt “leuk dat je er bent, welkom in Haren.” Zo deed men het bij een flashmobfeestje onder de Eiffeltoren en dat bleek ook te werken; bij bijvoorbeeld Duitse binnenmeer- en stadsstranden zie je hetzelfde fenomeen (evenals alle denkbare evenementen van festivals tot motorcross). Je mag erin, maar drank inleveren. Als je het pand verlaat haal je vaak gewoon je drank weer uit de voor je bewaakte krat.

Let me know the way before there's hell to pay
Give me room to lay the law and let me go
I've got to make a play, to make my lover stay
So what would an angel say? The devil wants to know

Het voorbeeld van Haren heeft voor gemeentebesturen die in de toekomst met Project X-achtige zaken geconfronteerd worden, genoeg materiaal ter contemplatie opgeleverd. Of wél een feestje, maar goed geregeld, of géén feestje, maar wel toegang, en goed geregeld, of géén feestje en géén toegang, opnieuw góed geregeld vooraf. Ook aan de kant van potentiële organisatoren zou een stukje verantwoordelijkheidsbesef moeten groeien. Een plek als het Museumplein was geen enkel probleem geweest, al was er geen feestje – dan pakt de meute de tram naar Leidse- of Rembrandtplein en verdwijnt in de kroegen aldaar. 

In Haren was er helaas weinig alternatief voor de sensatiezoekende jeugd, of voor de relschoppers die wellicht met een harde beat en een pilletje in de mik die frustratie en overtollige energie hadden botgevierd op de nacht door dansen, in plaats van op verkeersborden, agenten, fietsen, bloemperkjes, schuttingen en inwoners. Ja, een samenloop van omstandigheden omdat 't meisje er nu eenmaal woonde, fouten van hogeraf in crowd management, maar dus ook een onverantwoordelijkheid bij de organisatoren. In andere landen worden die direct opgespoord en opgebeld: “Leuk idee! We weten je te vinden als het misgaat.” Lessen voor later.

Bij grote steden is een kordon zoals al gezegd niet nodig. De menigte vermaakt zich ook zonder feest wel. En grote feesten veilig organiseren, daar zit weken of maanden voorbereiding in. Die verantwoordelijkheid kun je gemeenten, zeker de kleinere, niet in de schoenen schuiven en zéker niet slechts enkele dagen van tevoren. Bij kleine dorpjes is het in de toekomst echter wellicht verstandiger, de festival-, crisisoefenings- of stadstrand-aanpak te hanteren. Een villadorp als Haren, een Biblebelt-Woudenberg zou het in de toekomst kortom eens op z'n Frans moeten doen. Daar is immers nog nooit iemand slechter van geworden.

Clipje en citaten tussendoor: Fiona Apple – “Criminal” (Album Tidal, 1996). Een tip voor liefhebbers is haar nieuwe album The Idler Wheel Is Wiser Than the Driver of the Screw and Whipping Cords Will Serve You More Than Ropes Will Ever Do, waarvan de eerste single “Every Single Night” opnieuw een mooi Fiona Apple-esk statement neerzet in een door Lady Gaga, Miley Cyrus en Nicki Minaj gedomineerde videoclipjeswereld.