Only God Forgives
Drive was de wereldwijde doorbraak van Nicolas Winding Refn. In filmhuiscontreien had hij daarvoor echter al naam gemaakt met zijn Pusher-trilogie en Valhalla Rising: geweld werd hier niet vermeden in een misdadige omgeving, gevoed door een immer indrukwekkende en donkere sfeer, een sterke soundtrack en beelden die dialoog overbodig maakten. In Only God Forgives is het meer van datzelfde, maar dan doorgetrokken tot in extremis. Nog donkerder en nog minder dialoog. Only God Forgives is echter ook minder toegankelijk, maar de belevenis is er des te intenser op geworden.
De ontoegankelijkheid mag hierbij benadrukt worden, aangezien het ongetwijfeld een gespreksitem gaat worden. Only God Forgives wordt een gevalletje hate it or love it. Een film om rustig met je liefje naartoe te gaan is het beslist niet. Als je Drive nog in je achterhoofd hebt en je hier enkele van Refns hoofdkenmerken - laag tempo, symboliek, donkere ambiance en uitspattingen van grof geweld - al niet goed kon verwerken, is het beter deze film links te laten liggen. Dat gezegd hebbende: Only God Forgives is de meest intense film van 2013.
Daar waar Drive nog kon leunen op romantische en hemelse invloeden - zie Ryan Gosling maar als beschermengel voor zijn love interest - is Only God Forgives een regelrechte, hypnotiserende trip naar de hel. Het is een wraakfilm pur sang, waarbij exorbitante wrangheden niet worden vermeden en de sfeer van duivels hoog niveau is. De opzet is vrij eenvoudig: drugsdealer Billy (Tom Burke) wordt vermoord. Zijn broer Julian (Ryan Gosling) wordt door zijn moeder (Kristin Scott Thomas) gedwongen wraak te nemen, maar hierbij moet de mysterieuze agent Chang (Vithaya Pansringarm) wel omzeild worden. Een simpele wraakplot dus.
Zo eenvoudig de opvatting is, zo overweldigend is al het overige. Julian spreekt nauwelijks, maar zijn passieve houding en gedweeë gelaatsuitdrukking spreken boekdelen. Zijn broer refereert letterlijk aan de duivel. Het wordt dan wel niet uitgesproken in de film, maar de beide broers hebben overduidelijk te maken met demonen uit het verleden. Hun moeder lijkt er daar een van, agent Chang lijkt er dan weer eentje uit het heden. In Refns wereld is God de enige die vergeeft en alle personages zijn op wat voor manier dan ook als door de duivel bezeten.
Deze duivel heeft een adembenemende invloed op de film als het op sfeer aankomt. Vanaf het begin word je als kijker in de film gezogen: veel schaduw, veel rood, strakke mise-en-scène, perfecte compositie. Cliff Martinez verzorgde net als voor Drive de klanken, met een beklemmend resultaat tot gevolg. Er hangt daarmee een waas van mystiek en symboliek om de film heen, waarbij de niet-lineaire montage soms tot verwarring kan leiden.
Only God Forgives na één kijkbeurt volledig op waarde schatten is daarom schier onmogelijk. De koppeling met het geloof zit hem bijvoorbeeld in veel meer dan alleen de titel, denk maar aan het willen wassen van handen in onschuld en de compositie van bepaalde scènes, waarbij al dan niet opzichtig kruizen worden gevormd. En dan zijn er nog de links naar het verleden van Julian en Bobby en de mystiek omtrent Changs manier van doen: de plot oogt dan wel summier, dit wordt ruimschoots gecompenseerd met symboliek.
Eén van de zaken waarover zonder meer gevallen gaat worden, is het excessieve geweld. Hoewel dit begrijpelijk is, zit het hem hierbij meer in de opbouw dan in het geweld zelf. Vergeleken met de openingsscène van een film als Irréversible valt de bloederigheid van Only God Forgives nog best mee. De link met deze film is overigens niet geheel toevallig, want Only God Forgives wordt zelfs deels opgedragen aan regisseur Gaspar Noé. De Fransman bezocht de set van Only God Forgives en zijn invloed is duidelijk zichtbaar: zowel in het expressieve geweld als in de fenomenale sfeer.
De meest intense scène van Only God Forgives is echter werkelijk adembenemend in zijn weg naar de climax en is vele malen grootser in de anticipatie dan in de brute uitspattingen van geweld. En dat is wat overheerst bij Only God Forgives: de plot is ondergeschikt gesteld aan de ervaring van de film, want je kunt hem beter beleven dan op zoek gaan naar een diepzinnige boodschap. En natuurlijk wordt geweld niet vermeden: Refn levert echter geen domme actie- of horrorfilm af, maar een bikkelharde wraakfilm van de hoogste plank die bloed en gore simpelweg niet vermijdt.
Uiteindelijk is het maar de vraag wat er precies in de hoofden van de personages omgaat, wat hun beweegredenen exact zijn om een dergelijk duivels leven te leiden, er blijft ruimte voor eigen interpretatie. Een meer toepasselijke titel was wat dat betreft onmogelijk geweest, want geen van de personages kan vergeven worden voor wat ze doen, gedaan hebben of willen gaan doen. Daarvoor is een hogere macht nodig, wellicht een God. De vraag is dan maar of er een God is dit dat aankan.
Only God Forgives is geen lichtzinnige film. Het is zelfs bijna puur ongemak en de meningen zullen dit jaar bij weinig films verder uiteenlopen dan bij deze van Nicolas Winding Refn. Met een zwakke maag of een grote ongeduldigheid ga je de 90 minuten waarschijnlijk niet uitzitten, maar als je wat meer kunt hebben ligt één van de meest intense filmervaringen van 2013 in het verschiet. Buiten kijf staat namelijk dat Refn een film heeft gemaakt die je nog dagenlang bezig gaat houden. Only God Forgives legt een knoop in de maag, om er vervolgens een harde stomp in te geven - het is een ware mokerslag.
