Nazikoning
Met mijn zuster Anna keek ik afgelopen week de film The King's Speech weer eens. Die is vanzelfsprekend aan te raden als één van de best gelukte films met een budget van 15 miljoen dollar ooit, een warm verhaal dat zelfs het hart van de meest overtuigde republikein niet onaangeraakt laat. Het interessantste aspect aan de hele film is achteraf echter niet het stotteren van Bertie/George VI. Wat historisch veel meer fascineert, is de koningscrisis die aan hem voorafging, en in het kort, veel andere gebeurtenissen in het jaar 1936.
Behalve een tot aftreden gedwongen koning in het Verenigd Koninkrijk, was dat jaar om diverse redenen er één die er achteraf uitspringt tussen al die andere druilerige dertigers. Voor het eerst omarmden de Amerikanen socialistische programma's (in een tijd van hoogoplopende communistenhaat nog wel), door president Roosevelt en zijn New Deal met een landslide een tweede termijn te gunnen.
Daarnaast ruimden de nazi's in de binnenstad van Berlijn alle herinneringen aan hun onplezierige beleid met Duitse precisie op – zwervers, straatvuil, joden én de bordjes tegen diezelfde joden werden kek weggemoffeld in wat achteraf het allergrootste mediacircus en propagandaoffensief van de NSDAP is geweest. Dit alles natuurlijk voor de Olympische Spelen in die stad, waar Jesse Owens goud zou winnen en Leni Riefenstahl filmgeschiedenis zou schrijven. Achteraf waren duizenden gasten, toeristen en journalisten bijzonder onder de indruk van “hoe heer Hitler het land aan kant heeft gekregen in nauwelijks drie jaar”.
Times have changed, and we've often rewound the clock,
Since the Puritans got a shock,
When they landed on Plymouth Rock;
If today any shock they should try to stem,
'Stead of landing on Plymouth Rock,
Plymouth Rock would land on them
De rassenwetten en het jodenpesten werden voor de vluchtelingenstroom echt op gang kwam gezien als interne aangelegenheden. Hitlers constant agressieve houding tegen het Rode gevaar werd daarnaast gedeeld in het hele Westen. De Britse premier Baldwin zou beschaamd aftreden in 1937, toegevend dat hij nooit had verwacht dat er iemand zou bestaan met zo'n compleet ontbrekend moreel kader als Adolf Hitler. Het sentiment stond dus in '36 (een jaar na de Neurenbergwetten) al onder druk, de oorlog zag men al aankomen, maar tegelijk werd vurig gehoopt – en stiekem gerekend – op een vredevolle afloop.
Destijds zou je twee sentimenten hebben kunnen aanvoelen: het ene leidt richting het pad dat onze geschiedenis heeft bewandeld – oorlog met Hitler, invasie van Europa om hem eruit te knikkeren. Het andere werd gedeeld door ontstellend veel mensen in de hogere kringen, waaronder de Britse koning van '36 en zijn maîtresse Wallis Simpson. Zij zei later, dat ze graag gezien had dat “Herr Hitler het met de Russen had uitgevochten” en wees daarmee in de richting van een soort Westerse deal met Nazi-Duitsland; een Churchill- of Roosevelt-Ribbentroppact.
Natuurlijk zou Hitler achteraf alsnog het Westen willen veroveren, want als je krankzinnig bent, dan doe je het goed ook. Uiteindelijk was D-Day–tot–Berlijn ook met een pact alsnog wel nodig geweest, maar interessant is het om te zien dat wij in het Westen (vóór de Anschluss en Polen) dezelfde illusies koesterden als de Sovjets in het Oosten: fingers crossed voor een non-agressieverdrag. Om op de koning terug te komen.
The world has gone mad today and good's bad today,
And black's white today, and day's night today,
When most guys today that women prize today
Are just silly gigolos
Bernard de Schavuit van Oranje? Met een paar buitenechtelijke kids en vier miljoen dollar aan steekpenningen steekt hij bleek af bij zijn thirties-evenknie aan de overkant van de grote plas. Kroonprins Edward had schijt aan min of meer alles wat heilig is voor een koningshuis. Hij sympathiseerde vrij openlijk met Hitler, bezocht samen met zijn vrouw Wallis meerdere malen hooggeplaatste nazi's, inclusief in 1937 AH zelf.
Behalve zijn catastrofale politieke denkbeelden, kondigde hij in '36 ook aan dat hij wilde gaan trouwen met Wallis Simpson, een (tweemaal gescheiden) vrouw uit Baltimore die middels twee bijzonder slim gekozen huwelijken zichzelf had opgewerkt van een nobody tot een ware socialite, het jaren '30-equivalent van wereldberoemdheden nu. Je hoefde niet zo veel te kunnen om socialite te kunnen zijn; als je maar geld uitgeeft als water, je pompeus kleedt en zo veel en zo vaak mogelijk gezien wordt op De Feestjes Der Belangrijken, was je kostje gekocht. Zo kwam Simpson via haar tweede man (meneer Simpson) in contact met Edward. Geruchten dat ze met de reizen van haar eerste man in Shanghai als een koninginnetje had leren pijpen, doen sindsdien al de ronde, maar lijken achteraf gefabriceerd of opgeblazen door de veiligheidsdiensten.
In olden days a glimpse of stocking
Was looked on as something shocking,
But now, God knows, anything goes
Good authors too, who once knew better words,
Now only use four letter words writing prose,
Anything goes
In elk geval was Edward bereid zijn koningschap op te geven om met haar te trouwen. Dit kwam feitelijk bijzonder goed uit voor de Engelse politici, die om zijn nazisympathieën en onbetrouwbaarheid met staatspapieren, al langer een reden zochten om hem zo snel mogelijk weer van de troon af te werken. “Hij zal zichzelf en dit land binnen 12 maanden ruïneren”, zei vader George V over zijn zoon Edward, en dat is precies wat hij heeft gedaan – van januari tot december 1936.
The world has gone mad today and good's bad today,
And black's white today, and day's night today,
And that gent today you gave a cent today
Once had several chateaux
De wereld veranderde heel snel, van de flappers en consumptiedrift in de jaren '20 tot steenrijken die plots in de broodlijnen stonden, van democratie en jazz naar totalitarisme en Ontaarde Kunst. Al die veranderingen in de wereld van de socialites zijn goed in één liedje samengevat door Cole Porter. Het nummer, “Anything Goes”, is in de decennia sinds het in 1936 uitkwam een Broadwayklassieker geworden en is ook bij de huidige jeugd (door het spel Fallout 3) bekend geraakt. De tekst toont vooral aan dat zorgen om de tijdsgeest niet generatiegebonden zijn.
Ook de koning aller socialites kwam dat jaar pijnlijk ten val – anything goes, dat was duidelijk ook het devies van de koning van het Britse Wereldrijk zelf, en gone was-ie dus snel. Toen hij in december na een luttele 11 maanden zijn ambt overdroeg aan broer Albert, de vader van de huidige koningin, leken de grootste problemen met Edward over. Helaas bleek in de jaren erna zijn voorkeur voor nazi's veel verder te gaan dan alleen oppervlakkige sympathie. Verschillende inlichtingendiensten hielden de ex-koning in de gaten tijdens de oorlogsjaren, waarbij vastgesteld moest worden dat hij telkenmale, veelvuldig en bij elke kans die hij kreeg, gevoelige staatsgeheimen naar de nazi's lekte. Wallis deed hier net zo gretig aan mee.
Na de oorlog werden ze uit alle invloedrijke officiële functies ontheven en op het eiland Nassau geparkeerd, dat later door Wallis werd omschreven als “ons eigen St. Helena”, verwijzend naar de ballingschap van Napoleon. Ze zijn er natuurlijk goed vanaf gekomen: elke andere burger was voor hoogverraad tot levenslang of de doodstraf veroordeeld geweest, en niet pas in1945, maar al in 1937.
Voor Wallis Simpson was het in elk geval de ultieme straf. Als een zalm die tegen stroming in zwemt, kwam ze haar hele leven stukje bij beetje hogerop, om uiteindelijk de meest begeerde vrijgezel van de wereld te daten. Hij had geld, macht en status – perfect voor Wallis. Dat hij vervolgens alledrie opgeeft om bij haar te zijn, terwijl zij hem smeekte dat vooral niet te doen en haar gewoon als maîtresse te behouden, is uiteindelijk d'r verdiende loon geweest voor haar latere verraad. Ze mocht zelfs geen koninklijke titel van de Britten hebben – gewoon mevrouw, geen hoogheid.
Naar verluidt mochten Edward en Wallis elkaar al snel niet meer en hebben ze beiden, compleet gestript van alle zaken die hen tot de hogere kringen deden behoren, een ongelukkig en troosteloos leven moeten leiden. Ze zijn weggemoffeld uit de koninklijke geschiedenis en waren een generatie lang wereldwijd paria. “Ik haat dit land”, fulmineerde ze toen ze een keer terug in Londen terug was. “Ik haat het en ik zal het blijven haten tot in mijn graf.”
