Thatcher: duivel of engel?
Omdat ik Britse politiek pas bewust volg sinds Tony Blair, waren de verhalen over Margaret Thatcher altijd een soort legende. Ik zag haar in documentaires afgeschilderd worden als een dictatoriale koningin van het grootkapitaal, een harteloos kreng dat de hongerende werklozen met bizar autoritair geweld, en haar eigen impopulariteit met een Falklandoorlog bekampte, die ze vervolgens daarna tot op het bot zou misbruiken voor politiek gewin in de verkiezingen van '83. Ze zou de vakbonden hebben afgeschaft, het bedrijfsleven veel te veel ruimte, en de burger letterlijk veel te veel klop gegeven hebben. De industrie vernietigd ten faveure van callcenterbaantjes. Maar wat, om met de woorden van Henk Westbroek te spreken, is waar?
Met vriendin Julia, die rechten en politicologie studeert en daardoor altijd een bijzonder interessante gesprekspartner is op het gebied van geschiedenis, politiek en actualiteit, gingen we afgelopen zaterdag op haar verzoek naar de bioscoop. Zoals u wel zult vermoeden bezochten wij Iron Lady. Nadat wij de gereserveerde kaartjes netjes drie kwartier van tevoren hadden afgehaald, dronken wij wat in een café naast de bioscoop en hadden we het voorzichtig over de film. Haar verwachtingen waren overduidelijk hooggespannen; ze had de trailer gezien en hoopte middels de film een dieper inzicht in de politicus Margaret Thatcher te krijgen. Ik probeer vóór het zien van een film altijd zo weinig mogelijk te weten over wat ik ga zien, dus ging zitten en keek. Voor mensen die ook het liefst niets weten over deze film omdat ze 'm nog willen zien, adviseer ik het stuk tekst tussen de ---streepjes niet te lezen.
----
Hoewel Meryl Streep Thatcher fantastisch speelt, lag de focus totáál niet op Thatcher als ultraneoliberale vrijemarktfundamentalist of überhaupt haar politieke carrière, maar vooral op een dement rakende Thatcher die bij elkaar misschien wel een half uur met de geest van haar overleden vent staat te kletsen. De film weet zelfs de Falklandoorlog als een soort nobel WO2-achtig streven af te schilderen, en de hardhandigheid waarmee de hongerrellers werden aangepakt werd niet eens aangestipt. Alleen beelden van de heldhaftige, krijgshaftige en koppige Thatcher, afgewisseld met rellen en branden en ander ongerief. Streep krijgt voor haar acteerkunsten zoals wel vaker een 9 of een 10, maar de rest van de film weet weinig los te maken, vertelt slechts oppervlakkig en uitermate bevooroordeeld over haar politieke standpunten, dus krijgt het gezien haar onderwerp een dikke onvoldoende. Al met al scoort de film hooguit een magere voldoende - het voelt een beetje als een biopic kijken over Hitler waarbij vooral op z'n studentenjaren wordt gefocust, en dan zodra-ie begint te schilderen, een snor ontwikkelt en fascistische ideeën krijgt, met een hartverwarmende eindscène de aftiteling inluidt.
De grootste fout die je kunt maken is een vrouw die niet voor niets IRON Lady werd genoemd, die veel ronduit harteloze besluiten nam (en/of moest nemen) op een soms harteloze manier, Big Corporate (volgens de docu's) vrij spel gaf en de vakbonden (idem docu's) afschafte, een oorlog misbruikte om populariteit te winnen en de aandacht af te leiden van de dramatische werkloosheids- en terreurproblematiek binnenlands, om juist zo'n vrouw van de menselijke kant te proberen te benaderen. De film draait om Thatcher als moeder, als echtgenote, als vrouw, als bejaarde dame, en als je het hart probeert uit te vergroten van iemand die door de Russen naast Staal-in werd gezet qua fermheid, wordt het eigenlijk een vrij ongeloofwaardig geënsceneerde boel. Ik ben niks wijzer geworden van deze film, hooguit aangaande dementie, maar daar had ik Hersenschimmen al voor gelezen. Achteraf las ik dat de enige andere echt grote productie van deze regisseuse 'Mama Mia' was, dus ik had het kunnen weten, maar de film viel tegen wegens het enorme gemiste potentieel. Mooie cinematografie, goede archiefbeelden uitgekozen, perfect acteertalent, maar door een volkomen verkeerde focus wordt het allemaal toch minder dan het had kunnen zijn.
We praatten wat na en mijn vriendin gaf de film een zeven plus, ik een zes plus. Achteraf blijkt dat inderdaad de gemiddelde IMDB-score te zijn voor vrouwen respectievelijk mannen. Het lijkt te liggen aan de focus op het vrouw-zijn, versus de ongetwijfeld wat meer mannelijke zucht naar beelden van geschiedenis, politiek en vooral oorlog, die prominent in de trailer worden afgebeeld om ook het manvolk te lokken. Mooie quotes had de film genoeg: “let op je gedachten, want ze worden je woorden; let op je woorden, want ze worden je daden; let op je daden, want ze worden je gewoontes; let op je gewoontes, want ze worden je karakter; let op je karakter, want het wordt je lot.” Ja, er werd een interesse in Britse politiek aangewakkerd, maar nee, wijzer werden we niet van de acht euro nogwat die het ons kostte.
----
In de uitstekende (BBC?-)documentaire die ik over het Thatcher-decennium dat eighties heet keek, werd ze door vriend en vijand afgebeeld als een dame die een bepaald, behoorlijk rechts en extreem kapitalistisch ideaal had, een dame die daarin geen enkele tegenspraak duldde. Die het woord 'consensus' nooit in haar vocabulaire wist op te nemen. Voor de documentaire is ze zelf geïnterviewd, waarin ze veel van haar manier van denken weergeeft in één quote: “You know, if you look at the great philosophies and ideas which have moved the world; if you look at the great religions, and the Judeo-Christian world has really has been the origin of human rights and the significance of the indi...vidual, do you think you would ever have had those great guidelines, had people gone out and said 'brothers, I believe in consensus'? Of course you wouldn't. You'd have had nothing great. Nothing of value.”
My way or the highway, dus. Ze bleek in kabinetsvergaderingen vaak behoorlijk hooghartig en onaardig te zijn, hetgeen haar volgens beide film en docu uiteindelijk de kop kostte. Eén van de geïnterviewde ex-ministers verklaart dat Margaret een rare combinatie vereenzelvigde van 'flirtatiousness and utter, utter domination'. In al haar interviews die ik op YouTube aanklikte, in de film, in de meningen van haar mede-politici van toen, zag ik een klassiek patroon dat ik al eerder van dichtbij meemaakte: borderline. Ze noemde íedereen die ook maar (in Wilders' woorden) één millimeter van het oorspronkelijke plan afweek, 22 procent inflatie en meer werklozen dan in de jaren '30 ten spijt, 'wet', nat, slappe vaatdoeken zonder doorzettingsvermogen. Wet werd een politiek scheldwoord, zoals 'links' dat tegenwoordig ook is geworden. De oude garde. De grachtengordelelite. Degenen die niet met de tijd mee willen.
Ik had toevallig mijn vader aan de telefoon vandaag en vertelde hem over mijn plan, een column te schrijven over Margaret Thatcher. Hij (op FOK! bekend als columnist Gramps) hoorde mijn vooroordelen naar aanleiding van de informatie die ik tot dusver heb vergaard aan, en drukte mij op het hart geen termen als 'fascistische politiestaat' of 'dictator' te bezigen. Omdat hij onder haar beleid al zes kinderen had, heeft hij het een stuk bewuster meegemaakt dan ik als kraaiende baby. Hij gaf aan dat ze inderdaad een harde lijn hield, maar dat het hard tegen hard ging. Aanslagen op Britse politici door de IRA, rellen waarin aan beide zijden regelmatig doden vielen, honger, ellende, werkloosheid, woede, onbegrip – “men had het toen blijkbaar toch echt nodig, zo'n keihard beleid.”
Ik opperde het argument van de Britse politicus, die in de BBC?-docu zei dat Groot-Brittannië nooit echt van de keiharde klappen tegen haar industrie te boven is gekomen, dat Thatchers 'ontmanteling' veel makkelijker en goedkoper ging dan grote industrie ooit weer terug zou kunnen komen in het land, dat industrie werd verruild voor callcenterbaantjes en dienstensectorgeneuzel. Mijn vader erkende het groeien van de dienstensector, maar het niet te boven komen van de klappen vond hij opnieuw aperte onzin. De discussie is echter fascinerend en ligt, ook gezien de huidige economische crisis die volgens vele commentatoren mede veroorzaakt werd door het beleid van de Thatchers en de Reagans van de geschiedenis, wijd open.
Was Thatcher de verlosser waar Engeland al sinds WO2 op had zitten wachten, of was ze een ramp die het land tot op de dag van vandaag nog niet te boven is gekomen? Een alleenheerser die alle kritiek afschudde als een natte hond water, of een gevoelig mens met fouten én hele goede zaken. Leeft haar vloek voort, of haar zegen? Wie biedt? Ik ga maar weer verder kijken naar nog veel meer docu's. Ik ben benieuwd of de jaren '80 wellicht beter vergelijkingsmateriaal bieden aangaande de komende jaren dan de jaren '30.
