Anglish
We hebben het allemaal weleens: een woord klinkt ineens raar, of je vraagt je af waarom dat woord dat woord is, of je herkent gelijke woorden die soms helemaal niet hetzelfde betekenen in verschillende talen. Een etymologische site biedt bijna altijd een prachtige verklaring. Googel op '[woord] etymologie' en je hebt je verklaring in één klik. Het is een hobby geworden.
De Beach Boys zongen het al: “And we'll have fun fun fun 'til her daddy takes the T-bird away.” Fun, ofwel leuk, vrolijk, licht, komt van dezelfde Germaanse stam als het Nederlandse vaan en het Duitse Fahne. Waar onze betekenissen ruwweg 'in de wind wapperend stuk stof' bleven betekenen, verloor het in het Engels de letterlijke betekenis. In het Nederlands zouden de Beach Boys kortom prima 'licht als een vaan vaan vaan tot haar vader ons de T-bird afpakt' kunnen zingen.
Varken is een samentrekking van fare/fere, al dan niet met een v geschreven, en het verkleinsel 'eken', zoals in 'manneken'. Uiteindelijk komt het duizenden jaren geleden op de proto-Germaanse stam 'farh' uit, weer verwant met het Latijnse porcus en het proto-Indo-Europese porko. Via klankverschuivingen veranderde de p in een f.
Werkelijk elk woord heeft zo z'n eigen verhaal te vertellen. Hoewel veel simpele, dagelijks gebruikte woorden nog Germaans van aard zijn, zijn er in de meeste talen veel leenwoorden te vinden. Engels spant qua Germaanse talen de kroon: slechts een kwart tot dertig procent van de woorden is nog 'oorspronkelijk Engels', evenveel is Frans, nog zo'n deel Latijn.
De Normandiërs regeerden de eerste eeuwen van het vorige millennium over Engeland, na het in 1066 bij Hastings veroverd te hebben. Het voetvolk bleef Engels praten, maar de hoogmogende heren praatten Frans. Daarom is er tot op vandaag verschil tussen cow en beef, pig en pork, deer en venison. Het dier mochten de arme Engelssprekende burgers slachten of jagen en vervolgens bereiden. Het eindproduct had dan een Franse naam: boeuf, porc, venaison.
De Fransen zelf zijn niet erg scheutig met leenwoorden, in elk geval vanuit hun eeuwenoude Académie française. In die geest is er Anglish uitgevonden en worden er wiki's geschreven in die nieuw-oude taal: Engels waarbij zo veel mogelijk leenwoorden geëlimineerd zijn door eigen bedenksels te verzinnen, constructies uit zustertalen over te nemen ('Frankrike') en constant oud-Engelse woorden nieuw leven in te blazen op een begrijpelijke manier.
Alsof men al vanaf 1066 (of nog duizend jaar eerder) resoluut had gezegd: ga toch gauw weg met je Frans en je Latijn. Het meest interessant is dat je als Nederlander, net als bij het lezen van middeleeuws Engels, plots beseft hoe dichtbij de talen eigenlijk liggen. Duizend jaar leenwoorden hebben niet kunnen voorkomen dat met een beetje moeite elkaars talen weer bijzonder op elkaar zouden kunnen lijken. Bij een artikel staat niet langer 'edit', maar 'bework', 'random' wordt 'willcury':
Frankrike is a land in western Europe, its headtown is Paris. The land is hemmed by Belgland, Teutonland, Switzerland and Italy in the east, and by Spain in the south west. On the north, south and west it is hemmed by seas. About 60 thousand thousand folk live in Frankrike, most of whom speak French. The bulk of the folk who dwell in Frankrike are living in towns, not out in the land. It belongs to the European Band as well.
The Rhine (from Gaulish Renos, akin to English run) is one of the longest eas in Europe. Beginning in Switzerland and flowing by Liechtenstein and Easterrich, it flows through France, Dutchland and the Netherlands before emptying into the North Sea.
Een interessant experiment is het, waarbij je steeds gefocust bent op de achtergrond van woorden. Hoe woorden woorden zijn geworden. En hoe we, als we dat zoals de Fransen actief zouden willen handhaven, een taal zonder leenwoorden prima zouden kunnen realiseren. Wel moeten we dan een groot deel van het woordenboek van onze eigen taal opnieuw uitvinden.
