De grondwet verklaard

Heeft Europa een grondwet nodig ?

Ja. Omdat de opeenvolgende Europese Verdragen (eerst Rome, dan Maastricht, tenslotte dat van Nice in 2000) de Unie zeer ingewikkeld hadden gemaakt om te besturen. Een aantal experten zoals de Belg Jean-Luc Dehaene werd gevraagd om één enkele heldere tekst te schrijven, een 'Grondwet voor Europa'. Alle vorige verdragen worden daardoor vervangen.

Maakt de grondwet van de EU een superstaat?

Nee. De EU wordt geen superstaat zoals de USA, waarin Nederland opgaat als een provincie. De lidstaten blijven onafhankelijk. Elke grondige wijziging aan de grondwet moet door alle landen worden goedgekeurd. Toch krijgt de nieuwe EU meer en meer de eigenschappen van een federale staat: een munt (de euro), een vlag, een president, een volkslied, een feestdag, (het begin van) een leger en een grondwet.

Wordt Europa voortaan efficiënter bestuurd?

Nee. Europa blijft een evenwichtsoefening tussen drie instellingen: de Europese Raad van Ministers, de Europese Commissie en het Europees Parlement. De grootste macht blijft bij de Raad van Ministers, dus bij de lidstaten en hun premier of staatshoofd. Zij houden twee keer per jaar een topconferentie. Het dagelijks bestuur blijft bij de Europese Commissie, een soort regering, die bijna het monopolie van wetsvoorstellen (in Europa 'richtlijnen') heeft. Het medebeslissingsrecht van het Europarlement wordt sterk uitgebreid. Maar de maandelijkse verhuis van het Europarlement naar Straatsburg blijft en een vereenvoudiging van de 97.000 bladzijden wetten zit er niet in.

Maakt de grondwet Europa democratischer?

Ja. De grondwet bepaalt dat beslissingen moeten genomen worden op een niveau dat zo dicht mogelijk bij de mensen staat. Minstens acht nationale parlementen kunnen vragen een voorstel op nationaal niveau te behandelen. Het Europees parlement krijgt zijn zeg over landbouw, visserij, criminaliteit, veiligheid enzovoort. En de vergaderingen van de ministerraad worden openbaar, als het gaat om wetgevend werk.

Verliest Nederland aan invloed?

Ja, Nederland verliest invloed omdat het vetorecht verdwijnt op 40 terreinen en omdat de zes grote landen meer stemmengewicht krijgen. Zo zullen de grote zes (Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië, Italië, Spanje, Polen) de 19 kleine landen kunnen overstemmen. Bijna alles zal voortaan worden beslist bij 'dubbele meerderheid. Tenminste 55% van de lidstaten die tenminste 65 % van de bevolking vertegenwoordigen, wordt de nieuwe regel. Om een beslissing te blokkeren, moeten ten minste vier landen samengaan. Het vetorecht blijft alleen nodig op fiscaal en sociaal terrein en inzake veiligheid en defensie.

Behoudt ieder land zijn "minister" in de "regering" van Europa?

Nee. Tot2014 nog wel, maar daarna wordt het aantal Commissarissen (te vergelijken met ministers) beperkt tot twee op drie lidstaten, dus 18op 27 landen, Roemenië en Bulgarije meegerekend, volgens een beurtrol. Het aantal leden van het Europarlement, nu 732, mag niet hoger stijgen dan 755, met een minimum van 6 en een maximum van 96 per lidstaat. Er komt ook een echte minister van Buitenlandse Zaken en de Raad van Ministers krijgt een eigen voorzitter - een Europese president - met beperkte bevoegdheden die wordt benoemd voor 2,5 jaar en een keer kan worden herkozen.

Krijgen de burgers ook iets te zeggen?

Ja. Heel voorzichtig maakt Europa met het 'volksinitiatief' een kleine opening. Als er een miljoen handtekeningen worden verzameld tegen een bepaalde maatregel, moet de Europese Commissie naar het voorstel van de bevolking luisteren. Maar de Commissie moet er niet noodzakelijk op ingaan, als ze daar geen zin in heeft. Een voorbeeld: een initiatief om het stierenvechten te verbieden, is gedoemd om te mislukken, omdat het gaat om een cultureel goed dat volgens de grondwet moet worden beschermd.

Wordt Turkije hierdoor ook lid van de EU?

Nee. De toetreding van Turkije heeft niets met de grondwet te maken. De onderhandelingen met Turkije moeten nog beginnen en zullen zeker tien jaar duren. De kwestie Cyprus moet
dan eerst geregeld zijn, de mensenrechten gerespecteerd en de minderheden, zoals de Koerden, menswaardig behandeld. Op termijn zal Turkije bij de EU gaan aansluiten, met of zonder grondwet.

Kan een land dat niet akkoord gaat uit de EU stappen?

Ja, ook dat staat in de grondwet. Nu is er geen enkel wettige regeling voor een land om uit de EU te stappen. Met de grondwet kan dit wel. Een land dat uit de EU stapt, moet weliswaar een overeenstemming met de andere lidstaten bereiken en een schadevergoeding betalen, maar komt daarna wel terecht in de handelsorganisatie waardoor ook landen als Noorwegen en Zwitserland mee met de EU samenwerken op economisch vlak.

Valt Europa stil als na Frankrijk ook Nederland tegenstemt?

Nee. Dan blijft Europa werken volgens het huidige verdrag van Nice, maar zonder uitbreiding van de bevoegdheden. In principe dient de grondwet door alle 25 lidstaten goedgekeurd. Maar als 20 van de 25 leden de grondwet binnen de 2 jaar hebben bekrachtigd en enkele lidstaten hem afwijzen moet de Europese Raad van Ministers uitmaken of de grondwet toch van kracht wordt. Afwijzing dooreen kleintje als Nederland is geen probleem. Frankrijk is misschien wel andere koek.

Met dank aan Joost-mag-het-weten voor deze uitleg.