Emil Zátopek, een bijzondere atleet
Vandaag willen we op FOK!sport aandacht besteden aan één van de allergrootste atleten van de vorige eeuw. Langeafstandloper Emil Zátopek zette een aantal unieke prestaties neer. Vandaag, 9 maart, was een bijzondere datum in zijn leven. Op die dag in 1990 werd hij in ere hersteld. We blikken terug op het leven van deze bijzondere sporter.
Emil Zátopek werd op 19 september 1922 geboren te Kopřivnice in Tsjecho-Slowakije. Hij groeide op in een normaal gezin en op zijn zestiende ging hij aan de slag als leerling-schoenmaker. Op dat moment was er nog geen sprake van een aanstaande sportcarrière. De eerste aanwijzingen in die richtingen kwamen toen er een hardloopwedstrijd over 1.500 meter werd georganiseerd door zijn bedrijf, schoenfabrikant Bata. Zátopek werd tweede en ontdekte zo zijn talent.
In de jaren die daarop volgden begon hij zich te ontwikkelen als langeafstandsloper. Eerst nationaal, hij wist de records op de 2.000 meter, 3.000 meter en 5.000 meter te verbeteren. Daarna ook internationaal, hij maakte in 1946 zijn debuut op het EK in Oslo. Met de vijfde plek op de 5.000 meter maakt ook het buitenland voor het eerst kennis met het talent van Zátopek.
Op de Spelen van 1948 in Londen wist hij ondanks weinig internationale ervaring twee olympische medailles te veroveren. Op de 5.000 pakte hij het zilver en op de 10.000 meter veroverde hij zelfs de gouden medaille. Zijn naam was hiermee internationaal definitief gevestigd.
Emil Zátopek in actie (WikiCommons/Roger Rössing)
Vier jaar later waren de Spelen in het walhalla voor de langeafstandlopers, Helsinki. De Finnen zijn grote liefhebbers van de langste loopnummers. Zátopek mikte voor deze Spelen op een bijzondere combinatie. Hij wilde naast de langste baanonderdelen ook uitkomen op de marathon. Op zowel de 5.000 meter als de 10.000 meter wist de Tsjechoslowaak de gouden medaille te veroveren.
Het Tsjechische Olympische Comité (TOC) zag het echter niet zitten om de Locomotief ook op de marathon uit te laten komen. Zátopek had die afstand nog nooit in wedstrijdverband gelopen en het TOC was bang voor een afgang. De drievoudig goudenmedaillewinnaar gaf echter aan dat na het winnen van zoveel medailles er geen sprake kon zijn van een afgang. Het ergste wat zou kunnen gebeuren was dat hij uit zou moeten stappen. Bovendien had hij de marathonafstand in trainingen al vele malen gelopen en hij wist zodoende dat hij het prima aankon.
Uiteindelijk gingen de Tsjecheslowaken overstag en mocht Zátopek deelnemen aan de klassieke afstand. En terecht zo bleek. De Locomotief was met zijn bijzondere stijl, hij schudde met zijn hoofd en schokte met zijn lichaam, iedereen te snel af. Voor een uitzinnige menigte van Finse liefhebbers finishte Zátopek met meer dan 2,5 minuut voorsprong op de nummer twee. Hiermee completeerde hij een unieke trilogie van drie gouden medailles op de langste looponderdelen van de atletiek. Een zeldzame prestatie.
Emil Zátopek tijdens de Spelen van 1952 in Helsinki.
In de jaren naar de Spelen in Helsinki toe regeerde Zátopek op de 10.000 meter. Tussen 1948 en 1954 won de Tsjechoslowaak 38 wedstrijden op rij. En van 1949 tot en met 1951 won hij zelfs alle 61 wedstrijden waaraan hij meedeed. Na die Spelen in Finland wist Zátopek nog enkele internationale wedstrijden te winnen maar langzaam werden de successen minder. De laatste wedstrijd die de Locomotief liep was de marathon op de Spelen van Melbourne in 1956. Hij werd daar ondanks een hernia zesde.
Zátopek stopte met een bijzondere erelijst. Naast vier gouden olympische medailles won hij drie gouden medailles op het EK. In totaal won hij maar liefst 261 van de 334 wedstrijden waarin hij uitkwam. Tevens bezat hij tijdens zijn loopbaan het wereldrecord op de 5.000 meter en de 10.000 meter en ook nog eens het werelduurrecord. Ook op de incourante afstanden 10 Engelse mijl, 20, 25 en 30 kilometer was hij wereldrecordhouder.
Na zijn actieve loopbaan was de langeafstandsloper een ware held in zijn eigen land en werd hij een invloedrijk lid van de communistische partij. Tijdens de Praagse Lente in 1968 koos Zátopek de kant van de strijders voor meer democratie en vrijheid in Tsjecho-Slowakije. Nadat de Sovjet-Unie de opstand met harde hand neersloeg werd de opstandige Zátopek uit de communistische partij gezet en van al zijn eretitels en militaire rangen ontdaan. Als straf werd hij een half jaar te werk gesteld in een uraniummijn.
Hierna moest hij als bouwvakker aan de slag, ver buiten het door hem zo geliefde Praag. Dat werd gedaan omdat de regering het niet aandurfde de bewoners van Praag te confronteren met degradatie van hun volksheld. Het waren zware jaren, maar de viervoudig Olympisch kampioen bleef er zelf nuchter onder. “Als ik zo hard met mijn benen heb kunnen werken, hoef ik toch niet bang te zijn voor een beetje handenarbeid?”, aldus Zátopek. Onder druk van het Westen kreeg hij in 1971 een onbeduidend kantoorbaantje.
Emil Zátopek en Reinaldo Gorno na de olympische marathon in 1952. (WikiCommons/El Gráfico)
Nadat het communisme in 1989 door de fluwelen revolutie alsnog viel in Tsjecho-Slowakije, was één van de eerste stappen die president Václav Havel nam het verlenen van volledig eerherstel aan Emil Zátopek. Tijdens een staatsbanket op 9 maart 1990 verontschuldigde minister Vacek van Defensie zich tegenover Zátopek voor het onrecht, dat hem tijdens de Praagse lente was aangedaan. Het eerherstel deed de Locomotief goed. “Ik wilde in 1968 vrijheid voor mijn land, zoals al mijn 15 miljoen landgenoten. Meer niet. Dat het regime een aantal van ons tot slachtoffer maakte, heeft mij en al mijn landgenoten pijn gedaan”, zei hij er zelf over.
Op 22 november 2000 overleed de atletieklegende. Hij was getrouwd met atlete Dana Zátopková. Ze was op dezelfde dag als Zátopek geboren. Op de Spelen in 1952 in Helsinki veroverde ook zij een gouden medaille. Ze won slechts enkele momenten nadat Zátopek de 5.000 meter won haar medaille bij het speerwerpen. De Locomotief stond bekend om zijn vriendelijke karakter. Ook sprak hij zes talen. Eén van de gevleugelde uitspraken van deze groot sportman was: “Vis zwemt, vogel vliegt, mens loopt.”
