Borgen / Burcht / Burg / Bury

Borgen: een Deense serie over de Deense politiek, bezien vanuit de eerste vrouwelijke premier van het land. Het is een ware hit, daar verschillende DWDD-tafelheren en zelfs Pechtold fans van de serie zijn. Het derde seizoen wordt momenteel uitgezonden in Denemarken, maar bij gebrek aan ondertitels hebben niet-Denen daar helaas niet zo veel aan. De dvd's zullen over een maand of drie wel komen. Tot die tijd is het helaas afwachten hoe de opeenstapeling van backstabbing, politieke crises, mediarellen en brandende ruïnes van persoonlijke levens verder zal gaan.

Door films, series en muziek was ik al bekend met de structuur, uitspraak en (deels) vocabulaire van Noors en Zweeds. Daarnaast is vrijwel iedereen in Nederland vertrouwd met Duits, Fries en Engels. Deens had ik echter nog nooit echt beluisterd. De taal 'ligt dichterbij', maar staat qua uitspraak en woordenschat verder weg van Nederlands dan Zweeds en Noors. Alleen IJslands is een nog moeilijker te ontwaren taaljungle. Lees je Zweedse lyrics door, dan herken je veel meer NL, DU en EN dan bij het kijken van Deense series. Aangezien Noren en Zweden elkaar onderling makkelijker verstaan dan Plattduutsers en Twentenaren, geldt dat voor Noors ook.

Maar Deens lijkt een mysterie. Tot je er meer en meer van ziet, liefst uitgespeld via ondertitels, Google Translate en op het televisiescherm zelf. Dan blijkt plots dat in die Noord-Germaanse wildernis van onbekendheid af en toe een Nederlandse vesting opduikt. Vaak zijn het losse woorden, soms delen van zinnen, soms een hele zin, maar met een basiskennis van NL, EN en DU gaat er tig keer per Borgen-aflevering een taalkundig lichtje van herkenning branden.

Deense grammatica lijkt meer op die van de Engelsen dan op Duits of Nederlands. Zo zegt men “may I kom in”, “welkom toe Afghènistèn”, “tak (thanks) for nu”, enzovoorts. De woorden echter komen griezelig vaak compleet overeen met Duits of Nederlands – bang, eer, kroonprins, ministerverdeling, onbesluitzaam, me best doe', we zitten vast, 'n kap kaffie. Als je niet beter zou weten zou je af en toe zwéren een Nederlandse zin te midden van al dat Deense gewauwel te ontwaren. Daarom besloot ik na een paar afleveringen om telkens als ik weer wat herkende, de serie met mijn spatiebalk op pauze te rammen en op te schrijven wat ik dacht te horen.

Het resultaat treft u aan in de woordenlijst onder deze column, waarbij ik de uitdrukkingen gesorteerd heb op taal – soms is een uitdrukking een samentrekking van meerdere talen, in dat geval is het dominantste aspect leidend – dem & os wordt onder Engels gecategoriseerd voor “them and us”, 'we see us' onder Duits voor “wir sehen uns”. Ik heb de vrijheid genomen een compleet nergens over gaande tekst te schrijven, waarin de overeenkomstige woorden onderstreept zijn (en in Deense fonetische uitspraak weergegeven, aangezien de spelling vaak totaal anders is). Als iets een beetje onduidelijk is, plaats ik tussen haakjes een bijvoegseltje om het te verduidelijken, zoals in “lea(ve) nu.” Buitenlandse uitspraak is schuingedrukt. Als volgt:

Auto, u(nge)luuklig echtpaar.
“Hou nou op en heur here. Du sei de hiel tied, ''k ken de way', maar nu rijd je op Joeleaftenonbesluutsam rond en daar heb ik absoluut niecht respet vor.”
“Ja, hörhere. Nu breekt de hëlle lös. Wá sei je? Ik geloof niet dat ik je correct hier verstoa? Ik ben hoendert prozent sikker dat je weer een angstan'vel hebt, met je verbale dolken i ruugen. Nee, je bent iemand die alleen met sisself bezig is, bang en skuuldiek aan (ver)deel-og-h(e)ersk-politiek. Ik hoef geen spietsvindi'ierklaeringe meer. 'k Kan je zoveelste utvlucht niet langer re'(cht)vertiger of überhaupt o'erwejer. Oenskuuld.” Hij stopt de auto en rijdt een parkeerplaats naast de hovedway op, opent haar deur. “Lea(ve) nu. Du heur niet meer va me. Go'(eden)aften.”
“Widde sikker?”
“Volkommen. I took de deur met een grund.” Ze stapt uit, leunt in het raam:
“Va vill du nu? May I come in?”
“Niks. Nee. Kom[ga] weg von dem window. T'ziens.” Hij trekt haar deur dicht en rijdt weg.

///

Staatsministerien, freday. “Goe'moarn, welkom toe deze conference.”
“Wat is de reactie van de states-minister [premier] en de premierminister [president], nu ze, weken na de verkiezingswettkam'(p), be(i)de van blokpolitiek beskuuldikd worden bij de ministerverdeling en protesten toenemen tegen industriespionège, het negeren van milieukoe(keur)maerke en het hebben van een tinketànk met hoog op de prioritietsliste het land met maktsmisbruuk een politie-state maken?” De presseraadgiver reageert met een smiel:
“Dat is precies het soort vragen die onze dedica'e(d) states-minister niet nodig heeft met het oog op voor een stabiel fungerend sel(fbe)stuur in ons faetherländ. Onze eukonomisk huushaldning heeft voelbakning von EU, we zijn stol(z) daaroe, en het hoeft niet met kneve oe pistole middels simpel slurn aangevallen te worden door journaliste die als eni(g)ste thursti naar blo(e)d zijn, als tigre in een circoes. We are overtuigd van realpolitik met, fer exemple, sociaal acceptabel, fähig beleid dat op lange termijn zorgt meer welfèr, en siealso geen heil in (ver)oenskoeldinge, sie(n) ook de kritiek gerne vers(ch)winden. De minister zette zijn oenderskrift forige week onder de regeringserklaering en may tuusday in een presseconference self mal gerne reagere for alles videre te verklaeren [uitleggen]. Moarn komt uw aller held de states-minister vervroegd terug van zijn sommerfeh(ri)en op een seilboo', vor spiede processen ob. Tegen maandag is er sikker een lösung zu conflict tussen dem & os te onderse'en[-zoeken], daar ben ik zu völlig van overtuigd, ik ga self ook me biestu [best doen] en een god voorbil(d) geven. De states-minister insiste(d), dat jullie stemming tot na het weekend wel wat vrolijker mag. Dat zijn directe ordre. Wat meer insetz is nooit weg. Deze presseconference duurt nog een kwartier, femten minuten. Iemand 'n kap kaffie? Videre vragen?” Griene [grijnzen] in de room.

“Nee, en nee tak fuur kaf. Siege de minister dat we ham tot dan wel eer voor het winnen zullen attributten.”
“I(n) orde'. Tak for noe. Go'middag.”
Tak, we see us, hai hai!”

Niet gebruikt:
goede bekomst – mei i bekommen / vesting – faestning / oesters – östers / ja, vader – ja, va / aula – aula / kroonprins – kroonprins / tien jaar – tien oan / wordt vervolgd – fortsaettes / (volks)stam – stam / plant een boom – plant e trei / ik pakte de bal – ie toek ball / kolonel – oberst / wat is er gebeurd? – was geht da? /
in vredes-/hemelsnaam, gvd, tering, vervloekt – vo fanne (forbandet) / verdomme – verhielvel

Hele lijst:
NEDERLANDS 
Joelavond/kerstavond – juleaften
hem – ham
precies – precies (praecis)
eer – eer (aere)
een kop koffie – 'n kap kaffie (en kop kaffe)
zelfbestuur – selstuur (selvstyre)
winnen – winnen (vinde)
schuldig – skuuldiek (skyldig)
enige – eni(g)ste (eneste)
deur – deur (d/or)
ik ken de weg – 'k ken de wáy (jeg kender vejen)
de hele tijd – hiel tied (hele tiden)
hou nou op – hou nou op
politiestaat – politiesteet
weet je dat zeker – widde sikker?
industriespionage – industriespionege
absoluut niet – absoluut niecht
hoor eens/hier – heur heer
rechtvaardigen – re'vertiger
overwegen – o'erwajer
held – held
uitvlucht – utvlucht
(daar heb ik) respect voor – respet vor
kwartier – kwartier
dank voor de koffie – tak fuur kaf
paniekaanval – angstan'vel
volkomen – volkommen
directe bevelen – directe ordre
je zei – du sei
zichzelf – sisself
goede bekomst – mei i bekommen
besluiteloos – onbesluutsam
dolk in de rug – dolk i ruugen
inzet – insetz
stabiel – stabiel
ministerverdeling =
blokvorming – blokpolitiek
doei! – hai! / haihai!
circus – circoes
oesters – eusters
ja – ja
nee – nee
vesting – faestning
zeilboot – seilboo'
verdeel en heers – del og hersk
huishouding – hüshaldning
ja, vader – ja, va
aula – aula
wat wil je? – va vill du?
bang – bang
je hoort van me – du heur va me
persadviseur – presseraadgiver
kroonprins – kroonprins
onderzoeken – onderse'en
waarnemend premier – foengera states-minister
president – premierminister
tien jaar – tien oan
milieukeurmerk – milieukoemaerke
tot ziens – t'ziens
wordt vervolgd – fortsaettes
voorbeeld – voorbil'
prioriteitenlijst – prioritietsliste
sfeer/stemming – stemming
denktank – tinketànk
uitleggen – verklaeren
spitsvondigheid – spietsvindi'i
(volks)stam – stam
mijn best doen – me biestu
macht – makt
(ik geloof dat ik je niet) correct versta/begrijp – correct hier verstoa
wat zei...? – wa sei...?

FR(IES)/ZWEEDS
morgen – moarn
goedemorgen – godmoarn
goedenavond – go'aften

ENGELS
vaderland – faetherländ
bedankt voor nu – tak for noe
simpele roddels – simpel slurn
wij zijn – we are
mag ik binnenkomen? – may I kom in
dorstig – thursti
welvaart – welfèr
plant een boom – plant e trei
ga nu/leave now – lie nu
dinsdag – tuusday
welkom in... – welkom toe Afghènistan
ook – also
bijvoorbeeld – fer exempfle
stond erop – insiste(d)
toegewijd – dedica'e
glimlach – smiel
order/bevel – o'hder
om het proces te versnellen/bespoedigen – vor spiede processen ob
premier – states-minister
messen en pistolen – kneve oe pistole
ik pakte de bal – ie toek ball
ga weg van het raam – kom weg von dem window
zij en ons – dem & os
volledige ondersteuning/goedkeuring van de EU – voelbakning von EU
snelweg – hovedway

DUITS
(breekt de) hel los – hëlle lös
100% zeker – hoendert prozent sikker
verklaring – erklaering
realpolitik – realpolitik
verontschuldigingen – oenskoeldinge
handtekening – oenderskrift
fantastisch/absoluut/graag gedaan – zu völlig
verdwijnen – verswinden
kolonel – oberst
graag – gern
tot later/ziens – we see us (wir sehen uns)
het spijt me/sorry/excuseer me – onskuul
verontschuldiging – oenskoeldning
geschikt – fähig
oplossing voor het conflict – lösung zu conflict
heel graag – mal gerne
verkiezingsstrijd – wettkam'
wat is er gebeurd? – was geht da?
zomervakantie – sommerfeh'en (ferien)
(ben er) trots op/om – stol(z) daroe

DEENS
in vredes-/hemelsnaam, gvd, tering, vervloekt – vo fanne (forbandet)
verdomme – verhielvel