Vikinggeheimschrift ontcijferd
Het is een slechte tijd voor geheimschriften. Afgelopen week berichtten we nog dat de sleutel tot het mysterie van het Voynich-manuscript misschien was gevonden, nu blijkt ook een geheimschrift dat door de Vikings gebruikt werd te zijn ontcijferd. Het resultaat is echter alleszins tegenvallend.
Het mysterieuze geheimschrift is het zogenaamde jötunvillur. Het geheimschrift, geschreven in de typische runen van de Vikings, was enorm wijdverspreid: het werd gevonden in vrijwel ieder gebied waar de Vikings zich opgehouden hebben.
De ontcijfering heeft onderzoekers al jaren beziggehouden, maar nu is het Jonas Nordby van de Universiteit van Oslo gelukt. Hij had daarbij hulp van een inscriptie in een stuk hout, waar twee Vikings hun naam zowel in gewoon schrift als in jötunvillur hadden gezet.
"Na een tijdje begon ik een patroon te zien in de betekenisloze combinaties van de runen," zegt Nordby. De truc bleek heel simpel. Iedere rune, een letterteken in het vikingalfabet, had zijn eigen naam. De rune voor de klank u is bijvoorbeeld de urr. In het jötunvillur werd telkens de laatste letter van de naam gebruikt: in plaats van de urr-rune kwam er dus de rune voor de klank r te staan.
Het probleem is dat veel namen van runen op dezelfde letter eindigen. Dat maakt het moeilijk om te achterhalen welke letter nu werkelijk bedoeld is. "Jötunvillur kan slechts geschreven worden. Het is nutteloos voor berichtjes," zegt Nordby. Hij vermoedt deze code, en andere zoals de Caesar-cipher, werden aangeleerd om het onthouden van de runen eenvoudiger te maken.
De geheimschriften zouden dan ook niet gebruikt worden voor staatsgeheimen of iets dergelijks, maar voor kleine, weinig serieuze berichtjes. Door de ambiguïteit van jötunvillur blijft vertalen een precaire bezigheid, maar wat Nordby wél heeft kunnen vertalen lijkt hem gelijk te geven.
Zo leest één opschrift slechts 'kus me'. Verschillende inscripties zeggen: "Interpreteer deze runen." Andere inscripties tonen dat de mensheid niet veel veranderd is in de afgelopen duizend jaar. Verschillende mensen scheppen op over hun seksuele vermogens of hun rijkdom. Een viking op de Orkney-eilanden schreef: "Deze runen werden gekerfd door de beste kenner van runen ten westen van de zee."
Al met al analyseerde Nordby ongeveer tachtig Viking-opschriften in geheimtaal, waarvan negen in jötunvillur. Zijn collega Henrik Williams van de Universiteit in Uppsala in Zweden is alvast blij met Nordby's werk: "Nordby heeft een belangrijke ontdekking gedaan door de code te breken."
Over de code zelf is hij evenwel minder te spreken: "Persoonlijk denk ik dat jötunvillur een idiote code is, omdat degene die het maakte een systeem koos dat zo moeilijk te interpreteren is. Het is irritant dat we niet kunnen lezen."
