Is het demonstratierecht in Amsterdam nog gewaarborgd?

De Amsterdamse ombudsman Munish Ramal zegt mee te werken aan het onderzoek van de Nationale Ombudsman naar het demonstratierecht, dat laatstgenoemde vrijdag in Het Parool aankondigde. Net als zijn landelijke collega maakt Ramal zich zorgen over de bescherming van dat recht. "Als ombudsmannen hebben we de taak om te kijken of gemeente en politie zich houden aan de spelregels. Zelfs als dat spel heel verhit is", aldus Ramal. Zo meldt AT5.

Het besluit van burgemeester Halsema op vrijdag 7 november om van de gehele stad een veiligheidsrisicogebied te maken én demonstraties te verbieden na de vele geweldsincidenten van de vorige nacht, dreunt nog na in raad en samenleving. 

Verschillende raadsleden stelden hier gisteren kritische vragen over in een commissievergadering. Had Halsema dit 'paardenmiddel' - ofwel de noodverordening - wel mogen inzetten? Zelf houdt ze voet bij stuk: de rechter had haar besluit op zondag getoetst en goedgekeurd, daarnaast had zij het in lijn met deze uitspraak mogelijk gemaakt dat mensen met een ontheffing toch mochten demonstreren als ze dat wilden. En er was rust nodig, zei Halsema. Rust voor de politiemensen om de gebeurtenissen van die bewuste nacht nauwkeurig te onderzoeken. 

Op vragen van de raadsleden antwoordt zij dat zij een bestuurder is die "dwars op de communis opinio en geluiden van Den Haag áltijd waarschuwt voor het criminaliseren van demonstraties en het vrije demonstratierecht áltijd verdedigt". "Dat ik het desalniettemin het nodig vond om demonstraties te beperken, daar waren goede redenen voor. Wat Amsterdam van 7 op 8 november heeft meegemaakt, was uitzonderlijk. Ook al raakte het beeld beter in balans en werd het gedrag van de Maccabi-supporters beter zichtbaar, dat neemt niet weg dat de incidenten in die nacht gruwelijk en gewelddadig zijn en niet gerechtvaardigd kunnen worden."

Demonstratierecht ondermijnd
Maar de noodverordening en de vele verplaatsingen van demonstraties die Halsema de afgelopen weken heeft moeten afkondigen omwille van de veiligheid en openbare orde, oefenen volgens de Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen druk uit op het demonstratierecht. Tegen Het Parool zegt hij dat je "niet eindeloos kunt verbieden en verplaatsen". Hij stelt een onderzoek in haar de bescherming van het demonstratierecht in Nederland.

De Amsterdamse ombudsman Munish Ramal schaart zich achter Van Zutphen en zegt mee te werken aan het onderzoek. "Het grondrecht om te demonstreren is niet zomaar iets", zegt Ramal. "Je moet je als overheid echt inspannen om dat mogelijk te maken. En Amsterdam is bij uitstek de stad waar het vrije woord heel hoog staat. Het vaker verplaatsen of verbieden van demonstraties door de overheid kan ondermijnend werken voor een vrije, open samenleving. Daar maak ik me zorgen over."

Om die reden vindt RUG-hoogleraar Recht en Samenleving Jan Brouwer dat burgemeester Halsema te ver is gegaan met haar demonstratieverbod. "Dit is ongekend in Nederland. Ja, je mocht demonstreren met een ontheffing, maar dat kwam erop neer dat je een vergunning nodig had. Dat gaat heel ver. De situatie in Amsterdam was niet zodanig uitzonderlijk dat je de demonstratievrijheid kunt opschorten. Dit was gewoon een politiek signaal om (letterlijk) aan de rest van de wereld te laten zien: 'dit doen wij om het allemaal in goede banen te leiden'."

Kritiek op rechter
Bovendien is Brouwer kritisch op het besluit van de rechter, waar Halsema zich op beroept. "De rechter toetste de noodverordening zonder enige vorm van kritiek. Het criterium is dat er sprake is van ernstige vrees en ernstige wanordelijkheden. De rechter had dat moeten laten zien in zijn uitspraak, bijvoorbeeld met politierapporten die lieten zien dat het vandaag of morgen weer fout zou gaan. Maar hij schreef alleen: 'het is nog niet rustig in Amsterdam'."

Brouwer vindt overigens het verplaatsen van demonstraties minder problematisch. "Ja, het is een beperking, maar als er na overleg met de politie blijkt dat demonstranten een groot risico lopen, vind ik het juist dat de burgemeester zegt: 'we doen het niet hier, maar daar'. Het gaat om de motivatie. Er kúnnen omstandigheden zijn, bijvoorbeeld als de politie onvoldoende greep heeft op de situatie."

Hij geeft toe dat er ergens wel een gevaar schuilt in het verbieden van een demonstratie op een bepaalde plek. "Zoals in Rusland, waar je niet meer op het Rode Plein maar alleen nog maar op een industrieterrein richting Siberië mocht protesteren, bij wijze van spreken. Het kan de facto ook betekenen dat je niet meer serieus wordt genomen. Als dát het geval is, dan zijn we echt op de foute weg. Maar ik heb niet het idee dat daar in Amsterdam sprake van is."

Veranderde wereld
Ramal heeft de afgelopen jaren als ombudsman in Amsterdam weinig klachten gekregen over demonstraties. "Dat wil zeggen dat er wel de nodige expertise binnen de gemeente is op dit gebied. Maar nu staat er veel druk op de plekken waar kan worden gedemonstreerd. Dat hangt samen met de toestand van de wereld." 

Het is daarom goed dat Amsterdammers niet stil blijven in tijden van onrecht in de wereld, zegt Ramal. "De wereld kijkt mee. Het is des te belangrijker om uiterst behoedzaam te zijn bij het inperken van het grondrecht om te demonstreren. Ik benijd de burgemeester die moeilijke beslissingen heel snel moet nemen natuurlijk niet, maar het is ook goed om te kijken: hebben we er wijs aan gedaan om te handelen zoals er is gehandeld."