Noord-Ierland: 50 jaar na 'Bloody Sunday' zijn de wonden nog niet geheeld

Jippie

Vandaag vonden in Noord-Ierland herdenkingen plaats ter gelegenheid van de 50e gedenkdag van het bloedbad van Bloody Sunday, waarbij Britse troepen 14 ongewapende demonstranten doodden en nog eens 14 anderen verwonden.

Enkele honderden mensen, onder wie familieleden van de slachtoffers, liepen in stilte terug naar het Bloody Sunday Monument, de plek waar de moorden plaatsvonden.

Kinderen droegen witte rozen en portretten van de slachtoffers en sloten zich aan bij de emotionele stoet.

De herdenking komt op een moment dat de broze vrede in Noord-Ierland is verstoord door Brexit, en families die boos zijn dat er nog steeds niemand is veroordeeld voor de moorden.

Het bloedbad in 1972 was een keerpunt in het conflict in Noord-Ierland. Sinds 1998 heerst er vrede. 

Wat gebeurde er op Bloody Sunday?
De moorden zijn onderdeel van een van de donkerste episodes in het conflict tussen de katholieke nationalisten van Noord-Ierland - die een verenigd Ierland willen - en de protestantse unionisten die trouw zijn aan Groot-Brittannië.

Ze vonden plaats tijdens een mars op 30 januari 1972 tegen de gevangenhouding (zonder proces) van katholieke nationalisten tijdens de zogenaamde Troubles die vier jaar eerder waren begonnen.

Ondanks een demonstratieverbod trokken meer dan 15.000 mensen vanuit een woonwijk richting het stadscentrum. Toen jongeren stenen begonnen te gooien naar een barricade van het Britse leger, kregen de troepen het bevel om in te grijpen.

Een paar minuten later begonnen de soldaten te schieten, waarbij 14 mensen omkwamen en 14 anderen gewond raakten.

De soldaten beweerden te zijn aangevallen met spijkerbommen en geweervuur en hielden vol dat zij zich van de demonstranten hadden afgewend.

Hoewel hun beweringen zijn aanvaard in het officiële rapport dat later dat jaar werd gepubliceerd, werden ze niet gestaafd door onafhankelijke getuigenissen.

De families van de slachtoffers deden het verslag af als een "witwasoperatie", en de moorden stimuleerden de rekrutering voor het Provisional Irish Republican Army (IRA), de paramilitaire groepering die strijdt voor hereniging met Ierland.

De IRA voerde zijn terreurcampagne in Noord-Ierland, op het Britse vasteland en in het buitenland op, die duurde tot 1998 - hetzelfde jaar als waarin het vredesakkoord van Goede Vrijdag werd ondertekend.

Wat is er sindsdien gebeurd?
Bloody Sunday is de enige gebeurtenis in de Britse geschiedenis die door twee gerechtelijke commissies is onderzocht.

Het eerste rapport, haastig opgesteld in april 1972, leek vooral te dienen om de soldaten vrij te pleiten. Maar het Saville-rapport, dat 38 jaar later werd gepresenteerd, reconstrueerde nauwgezet de loop van de gebeurtenissen van de massamoord en laat geen twijfel bestaan over de interpretatie: De parachutisten schoten op burgers, van wie niemand een bedreiging vormde, en 14 Britse burgers werden uiteindelijk vermoord in een operatie in opdracht van de staat.

In 2010, nadat het 5000 pagina's tellende rapport was voltooid, vroeg premier David Cameron om vergeving. Voor de nabestaanden, die zo lang hadden gestreden tegen de bevooroordeelde voorstelling van zaken in het eerste rapport, was dit een belangrijke overwinning. Maar vandaag, 50 jaar na de fatale dag, is het onzekerder dan ooit of ook maar één van de schutters ooit zal worden vervolgd en zijn familieleden nog steeds op zoek naar de gerechtigheid die volgens hen nodig is om een geschonden samenleving te laten helen.

Een voormalige Britse soldaat werd in 2019 aangeklaagd voor het doden van twee van de demonstranten en het verwonden van vier anderen.

De grootste bedreiging voor het verdere onderzoek naar Bloody Sunday en alle andere gruweldaden van het Noord-Ierse conflict komt van de Britse regering: Premier Boris Johnson, die toegeeft dat hij op dit moment heel andere zorgen heeft, wil het conflict in het verleden plaatsen. In 2021 publiceerde de regering kernpunten voor een verjaringswet die een einde moet maken aan alle vervolgingen. Dat zou verder onderzoek naar overheidsactoren verbieden, en zelfs lopende procedures zouden worden stopgezet. Het maatschappelijk middenveld van Noord-Ierland barstte in woede uit tegen dit voorgestelde algehele verbod op vervolging in verband met de Troubles.

Het is onduidelijk of deze verregaande plannen ooit wet zullen worden. Maar uit het voorstel zelf blijkt eens te meer dat Johnson in Noord-Ierland de mokerhamer-methode hanteert.

Het besluit heeft de families van de slachtoffers woedend gemaakt en is door alle grote politieke partijen in Noord-Ierland verworpen.

Nationalisten in Noord-Ierland herinneren zich Bloody Sunday van 1972 als een aanval van Britse elitesoldaten op ongewapende katholieken. De massale schietpartij, waarbij uiteindelijk 14 doden vielen, is vaak gebruikt als rechtvaardiging voor moorden door het Ierse Republikeinse Leger (IRA) en andere groepen die verantwoordelijk worden gehouden voor ongeveer tweederde van de meer dan 3.500 doden - waaronder meer dan 1.000 leden van de Britse veiligheidstroepen - in het drie decennia durende conflict. De IRA registreerde een groot aantal nieuwe leden en bleef het geweld aanwakkeren: 1972 werd het bloedigste jaar van het hele conflict, met bijna 500 doden.

Hoe bedreigt Brexit de vrede in Noord-Ierland?
De scheiding van het Verenigd Koninkrijk van de Europese Unie heeft de fragiele consensus van na 1998 verstoord.

Protestantse unionisten willen dat Johnsons regering een protocol schrapt dat de handel voor Noord-Ierland na de Brexit regelt en de provincie anders behandelt dan het vasteland van het Verenigd Koninkrijk.

De regering, die hierover langdurige besprekingen voert met de EU, staat welwillend tegenover hun eisen.

Met de regionale verkiezingen in mei in het vooruitzicht hopen sommige nationalisten dat Brexit kan helpen om te bereiken wat het Ierse Republikeinse Leger (IRA) nooit voor elkaar heeft gekregen - een verenigd Ierland, een eeuw nadat het Verenigd Koninkrijk een protestants staatje in het noorden heeft gecreëerd.

Dit alles leidt tot nieuwe frustraties in een samenleving die nog steeds grotendeels verdeeld is tussen nationalisten en unionisten. Sinds het Goede-Vrijdagakkoord van 1998 heerst er relatieve vrede in Noord-Ierland, maar de 50-jarige herdenking van Bloody Sunday herinnert eraan dat er nog steeds veel wederzijds wantrouwen is.

Het zijn vooral Brexit en de hernieuwde discussie over een Ierse hereniging, alsmede roekeloze voorstellen zoals Johnsons de facto amnestieplannen, die olie op het vuur hebben gegooid.

De overgrote meerderheid van de mensen in Noord-Ierland wil geen nieuw geweld of instabiliteit. De vrede zal op de proef worden gesteld. Noord-Ierland zal moeten bewijzen dat het de lessen van de geschiedenis heeft geleerd.