De overheid moet niet terugtreden

Hoewel het vrije spel der maatschappelijke krachten ons tegenwoordig met de ene miljardencrisis na de andere opzadelt, blijven de fans de ideologie erachter trouw. Kredietcrisis, bankencrisis, landencrisis, huizencrisis, vastgoedcrisis, alles beter dan een stevige rol van de overheid, vinden ze. Maar de overheid is onmisbaar om de solidariteit tussen sterken en zwakken te waarborgen.

Zeventig procent maar liefst willen fractieleider Stef Blok en Kamerlid Ingrid de Caluwé van de VVD korten op ontwikkelingssamenwerking. Van 4,4 naar 1,4 miljard euro. Op hun eerste argument, dat ontwikkelingshulp niet werkt, kan je niets aanmerken, mits het bewezen kan worden. Maar ze hebben bij de VVD ook een ander argument. 'Als liberalen voelen wij zeker een morele plicht tegenover medemensen die het minder hebben', schreef het tweetal Kamerleden enkele weken geleden in de Volkskrant. 'Maar waarom zouden we die willen afkopen via de overheid? Niets houdt mensen tegen een financiële bijdrage te geven aan zinvolle ontwikkelingsprojecten.'

Kortom, waar bemoeit de overheid zich mee? Helemaal VVD. Helemaal in die lijn kunnen we ons het volgende afvragen: Waarom organiseert en/of financiert de overheid onderwijs, politie en de zorg? Waarom gaan we niet naar privéscholen, richten we geen burgerwachten op in plaats van politie en betalen we onze zorg niet rechtstreeks uit eigen zak of via liefdadigheid?

Het voorstel van de VVD riekt naar privatisering en marktwerking. Dogma's van het liberalisme, in de VVD-interpretatie daarvan. Onderwijs en politie blijven nog even buiten schot maar de ouderenzorg ligt al in de gevarenzone. Nota bene de RVZ, de Raad voor Volksgezondheid en Zorg zegt in zijn recent verschenen rapport dat burgers op den duur de zorg die ze nodig hebben als ze ouder worden, zelf moeten organiseren. En vooral betalen. Omdat de overheid daar over een tijdje niet genoeg geld meer voor zou hebben.

Maar wie financiert de overheid? Dat zijn wij toch? Wij burgers via onze belastingaanslag. Als we onze zorg niet meer zouden kunnen betalen met tussenkomst van de overheid, kunnen we dat zonder de overheid dan wel? Of is het wel kunnen maar niet willen. Willen we niet meer via de overheid betalen omdat we dan ook voor anderen betalen? Die 'we', dat zijn dus de 'we' van straks. De 'we' van nu zijn oud tegen die tijd en hebben meer zorg nodig. En het zijn er vooral veel. 'Laat ze maar lekker oud worden met zijn allen, maar niet van onze centen', zou de RVZ daar bang voor zijn?

Er zijn allerlei goede redenen om bepaalde taken door de overheid te laten verrichten, of tenminste de financiering daarvan te laten regelen. Niet de minste is het solidariteitsbeginsel. Via de AWBZ betaalt iedere belastingbetaler mee aan de zorg. Rijkeren meer dan armeren vanwege het progressieve belastingstelsel. Jongere gezonde mensen met mooie banen betalen voor oudere niet meer zo gezonde mensen. Maar solidariteit is niet populair meer in deze tijd dat de slinger van de politieke klok een zwiep naar rechts heeft gemaakt.

Alternatieve principes als marktwerking en privatisering leken even de oplossing voor alle vraagstukken. Niet alleen in de economie, maar ook in de maatschappij. Het was de Haarlemmerolie van de decennia rond de eeuwwisseling. 'Geen gezeik, iedereen rijk.' Zelfs op het gebied van de gezondheidszorg moest er concurrentie komen.

Inmiddels beconcurreren talloze ziektekostenverzekeringen elkaar. Allemaal hebben ze een eigen bureaucratisch waterhoofd, een eigen peperduur management en een eigen moeilijk bereikbare helpdesk. En een eigen veelal onnavolgbaar beleid. De kostenbesparing die de concurrentie had moeten opleveren is nergens te bekennen, maar wel worden allerlei, vaak willekeurige beperkingen opgelegd aan behandelingen en medicatie.

Wie nu nog gelooft dat marktwerking de het organiserend pricipe van een complexe globale samenleving kan zijn, heeft niet goed opgelet. Het marktdenken is de oorzaak van de diverse financiële crises die we al hebben. En van de volgende: de vastgoedcrisis. De beleggingsmarkt zorgt ervoor dat er voor miljarden euro's nieuwe kantoorgebouwen neergezet worden waar geen huurders voor zijn. Die dus eigenlijk geen waarde hebben, maar wel op de balansen van beleggers staan. Zoals instellingen die ons geld beheren, banken en pensioenfondsen.

Marktwerking is een mechanisme zonder ingebouwde intelligentie en zonder mededogen. Het is dus de verkeerde manier om vraagstukken aan te pakken die inzicht en visie vereisen, en solidariteit. Zoals zorg en ontwikkelingssamenwerking.