Hoe redden we het kapitalisme?

De laatste jaren is er weer alle aanleiding om lekker te schelden op het kapitalisme. Ik vind het verrukkelijk. Eerst de kredietcrisis waarvan we de schuld aan de banken konden geven. In het kielzog van inhalige bankiers in hun blinde jacht op superbonussen trokken ze, mede dankzij de dwaze leenzucht van burgers, kortzichtige overheden en falende beleggingsstrategieën uiteindelijk de hele wereld een financieel moeras in. En nu weer de landencrisis waarvan we de schuld behalve aan de domme Grieken kunnen geven aan gewetenloze valutahandelaren die de Euro kapot aan het speculeren waren.

Bibberend, met samengeknepen billen wachtten de Europese leiders maandag de opening van de beurzen af. Zouden de boze valutaspeculanten de jacht op de euro voortzetten of strijken ze even de hand over het hart? Zou de 720 miljard Euro die Europa met vereende krachten bijeengeschraapt had, genoeg zijn om niet alleen Griekenland maar ook andere eventuele zwakke Europese broeders te kunnen redden van de aasgieren? We hebben respijt gekregen. De beurzen zijn gestegen. Europa zat in de tang tussen speculanten en de 'rating agencies', dat nieuwe instrument van het roofkapitalisme. Vage instituten die van de ene dag op de andere kunnen besluiten dat een bank, een bedrijf of een heel land niet meer kredietwaardig is. Wat in het geval van Griekenland inhoudt dat de kredietkraan nog steeds open staat, maar dan ten koste van drievoudige rente. Tot voor kort vonden de agencies het prima dat Griekenland zich het graf in leende. Anderhalf jaar terug vonden ze trouwens banken kredietwaardig die een dag later failliet gingen.

Tja, banken. Tot in lengte van jaren vangen ze rente over staatsleningen waarvan iedereen weet dat ze niet bedoeld zijn om te worden afgelost. Zo werkt dat namelijk met staten. Omdat de normale financieringswijze van staten, belastingheffing, nogal impopulair is bij burgers, lenen ze geld op de kapitaalmarkt. Maar van wie leent de staat dat geld? Indirect van diezelfde burgers, die dat geld dus kennelijk niet nodig hebben! En via allerlei omwegen zoals obligaties en alweer banken.

In ons systeem van de vrije markt gaat het steeds vaker bijna of helemaal fout. Juist als zelfregulering het hardst nodig is, wanneer er veel geld verdiend wordt en alles schijnbaar goed gaat maakt niemand zich zorgen. Het doel waarnaar theoretisch gestreefd wordt, klinkt sympathiek: Welvaart voor iedereen. Het middel ook: Vrijheid. Doel en middelen zijn sympathiek en staan niet ter discussie. En toch gaat het fout. Dat riekt naar ideologie. Het communisme klinkt ook best sympathiek, het werkt alleen niet. Het is wat alle ideologieën gemeen hebben, dat de praktijk zelden klopt met de theorie en dat de praktijk daar dan maar ondergeschikt aan wordt gemaakt. Gewoon doen alsof het klopt. Met als gevolg rampspoed. Hoe mooier het ideaal, hoe groter de rampspoed. Inmiddels wil zelfs het opperhoofd van het land dat het meest geprofiteerd heeft van de ideologie van de vrijhandel, nu paal en perk stellen aan de financiële wildwesttaferelen die er het gevolg van zijn.

Waarom zouden we het meest schadelijke stukje vrije handel eigenlijk niet gewoon verbieden? Het speculeren in valuta en aandelen. Of is dat dan strijdig met ons economisch systeem gebaseerd op vrije ondernemingsgewijze productie? Is een roofkapitalist hetzelfde als een durfkapitalist? Is een inbreker een kleine ondernemer? Juist in het weekend, toen de beurzen gesloten waren, slaagde Europa er in om zich te bevrijden uit de wurggreep van de financiële waan van de dag en de financiële onderbuik op de beursvloeren. Zo'n weekendje niet handelen is kennelijk heilzaam voor de economie. Hoeveel goed moet een weekje niet handelen dan wel niet doen? Of een maandje. Maar verzin in ieder geval iets! En als niet alleen de Grieken maar ook wij weer gewoon belasting gaan betalen, voor uitgaven die echt belangrijk zijn. En als we zelf alleen geld lenen als het echt niet anders kan en als we het makkelijk kunnen terugbetalen. Misschien is het kapitalisme dan nog te redden.