Sint Jansgemeente
Deze zondag ben ik weer even terug in mijn geboortestad, dus deze keer geen Amsterdamse maar een Goudse kerk. Niet zomaar een kerk: het is de langste kerk van Nederland met wereldberoemde glas-in-lood ramen, bekend als de Sint Jan. De Sint Jan is mij als Gouwenaar niet onbekend: traditioneel gaan we iedere kerst naar een dienst in deze kerk. Toch is het anders als je een 'normale' dienst in zo'n kerk bezoekt. Ik heb met kerst altijd het gevoel dat de kerk vanwege de vele ongelovigen die dan langskomen een soort marketing voor de kerk probeert op te zetten. Bovendien wordt de preek toegankelijker gemaakt voor de leken. U kunt wel begrijpen dat ik een 'normale' dienst prefereer boven dergelijke speciale diensten.
Opvallend ten opzichte van de vorige diensten die ik heb bezocht in Amsterdam: corona is hier nog steeds een ding. In principe dien je te reserveren voor een plek in de kerk en worden iedere zondag weer andere wijken uitgenodigd voor een kerkdienst. Het reserveren is niet voor niets: de gemeente is vrij groot. Ondanks dat er gekerkt wordt in het langste kerkgebouw van Nederland, zou de ruimte schaars zijn als alle wijken werden uitgenodigd. Bij de ingang staan vervolgens mensen die je reservering controleren, maar gelukkig kan je zonder reservering indien er plek is alsnog de kerk bezoeken nadat je nog wat gegevens hebt achtergelaten. Dit laatste heb ik dus gedaan.
Niet alleen zijn er veel gemeenteleden, maar de gemeente is ook vrij divers. In tegenstelling tot de vergrijsde gemeente van vorige week, bruist het hier met jonge stelletjes en hun kinderen, maar de grijsaards zitten ook zeker in de kerk. Het geruime aantal kinderen in de kerk heeft er toe geleid dat ik nu voor het eerst sinds ik deze recensies schrijf tijdens de dienst een moment speciaal voor de kinderen heb meegemaakt.
Centraal in de dienst stond Psalm 1, waarbij het Opwekkingslied dat hierop is gebaseerd door de kinderen werd gezongen. Ik ken dat lied uit mijn jeugd, dus ik kon dat lied helemaal meezingen (toen de volwassenen aan de beurt waren) en meevoelen, wat voor enig kippenvel heeft gezorgd.
Het idee van de brede en de smalle weg kan getrokken worden uit Psalm 1. Wie de tentoonstelling over de bijbelriem in het Catharijneconvent heeft bezocht, weet dat die brede en smalle weg een thema is dat vaak terugkomt in protestantse kringen. Tijdens de preek werd dit productief gemaakt in een interessante exegese van Psalm 1. De brede weg is uiteraard de weg die men gemakkelijk betreedt, de weg van 'goddelozen', terwijl de smalle weg de moeilijkere is, uiteindelijk de weg van de rechtvaardige.
Een boeiende vondst tijdens de exegese van Psalm 1 was de constatering dat Thora niet 'Wet' betekent, zoals het doorgaans wordt vertaald, maar dat Thora meer van doen heeft met onderwijs (of misschien nog wel beter: onderricht). In de context van Thora is er sprake van het onderricht van priesters, van profeten en van ouders en dat alles met het oog op de HEERE. Psalm 1 vertelt vervolgens dat de mens welzalig is die de Thora volgt, ofwel: het onderricht volgt wat middels de HEERE komt. Ik maakte hier direct de verbinding met de Ethica van Aristoteles waarin de mens gelukkig is indien er geluisterd wordt naar de λόγος (i.e. logos, d.i. 'woord' of 'rede' of 'spraak') en dan niet zomaar λόγος maar de ὀρθός λόγος (i.e. orthos logos, d.i. 'rechte rede'). Deze verbinding komt niet uit de lucht vallen, want in het Nieuwe Testament wordt de HEERE door Johannes λόγος genoemd (In den beginne was het Woord en het Woord was bij God en het Woord was God). Zowel in Psalm 1 als bij Aristoteles kunnen we het belang van onderricht (in het Grieks παιδεία) vinden om vervolgens tot welzaligheid (d.i. geluk) te komen.
Een andere observatie tijdens de preek was het belang van worteling. Het is de rechtvaardige die geworteld is, die een geworteld leven heeft. De goddeloze (of beter: kwaad-doener) is juist het kaf, dat verwaait in de wind en met alle stromen mee gaat. De boodschap is duidelijk: wie het geloof heeft en de waarde van onderwijs in dat geloof op waarde schat, zal gerechtvaardigd leven. Hierbij maakte ik zelf ook nog een andere denkstap, want geworteld leven is dus een standvastig leven, maar het is, naar het woord gekeken, ook een radicaal leven. Radicaal komt namelijk van het Latijn radix wat vervolgens weer wortel betekent. Ergo: een geworteld leven is een radicaal leven. Hier kunnen we proeven hoezeer Heidegger uiteindelijk in al zijn atheïsme een diep-christelijk denker is gebleken: het is Heidegger die spreekt over de gruwel van Das Mann (d.i. de massa) en daar vervolgens het gewortelde leven van het Dasein tegenover zet. Een leven dat bij de latere Heidegger bovendien moet luisteren naar de roep van het Zijn, die, jawel, met de λόγος wordt verbonden. Een overdenking naar aanleiding van de λόγος bij Heidegger kunt u hier vinden.
Het is al met al een inspirerende dienst geweest met genoeg voedsel voor de geest. Er was geen moment het gevoel dat ik er niet thuis hoorde. Toch is zo'n grote gemeente ook nadelig voor een nieuwkomer, een gast: waar in het geval van een kleine gemeente het direct in het oog springt indien er een gast is, is dat nu niet het geval. In zo'n grote gemeente kan je dus alsnog vervallen in anonimiteit. Maar laat dit een klein nadeel zijn, want er zijn natuurlijk manieren om uiteindelijk de mensen van de gemeente te leren kennen. Het is dat ik mijn thuisgemeente in Amsterdam zoek, anders had ik hier mijn gemeente misschien wel gevonden.
