In Memoriam: Joost Zwagerman (1963 - 2015)

Gisteravond werd het treurige nieuws bekend dat de Nederlandse schrijver en dichter Joost Zwagerman een einde aan zijn leven had gemaakt. De schrijver zou dinsdagavond te gast zijn in het programma Opium op NPO4 om te spreken over zijn gisteren verschenen boek De Stilte van het Licht maar kwam daar niet opdagen. Nadat de redactie van het programma hadden gebeld met uitgeverij De Arbeiderspers werd bekend dat de schrijver op 51-jarige leeftijd zelfmoord had gepleegd.

Uit Het Nieuwsblad van het Noorden van 14 november 1986
Uit Het Nieuwsblad van het Noorden van 14 november 1986

Zwagerman zou bij het grote publiek vooral bekend worden door zijn aanwezigheid in programma's zoals Barend & Van Dorp en meer recentelijk in De Wereld Draait Door, waarin hij op bevlogen wijze zijn mening over allerlei kunstwerken gaf. De man had echter behoorlijk wat meer in zijn mars. In deze In Memoriam blikken we terug op het leven van Joost Zwagerman.


De vroege jaren
Op 18 november 1963 wordt Johannes Jacobus Willebrordus Zwagerman in Alkmaar geboren als kind van ouders die beiden in het onderwijs werkzaam zijn. Al op jonge leeftijd komt Joost in aanraking met het schrijversvak. Zo schrijft hij korte verhalen en gedichten voor een schoolkrant en worden de eerste schrijfsels van Zwagerman gepubliceerd in bladen als Plug en Avenue. In de vroege jaren tachtig zijn de verhalen van Zwagerman ook te lezen in literaire bladen als Tirade, Maatstaf en Optima. Zo was er in het laatstgenoemde blad het korte verhaal De Wigwam te lezen, over een man die zich inbeeldt dat hij de moeder is van zijn minnares, waarin we de kenmerkende schrijfstijl van Zwagerman al konden herkennen. Het verhaal zou in 1998 alsnog worden gepubliceerd in de bundel Het jongensmeisje.

Uit Het Nieuwsblad van het Noorden van 14 november 1986
Uit Het Nieuwsblad van het Noorden van 14 november 1986

Nadat Zwagerman met een vriend een bezoek had gebracht aan Londen, om daar een schoolvriendin te bezoeken die daar als au-pair werkte, kreeg de jonge schrijver het idee om een roman te gaan schrijven over jonge mensen in die tijd. In 1986 maakt de dan 22-jarige schrijver zijn debuut met het boek De Houdgreep. Na de dichtbundels Langs de Doofpot (1987) en De Ziekte Van Jij (1988) en de verhalenbundel Kroondomein (1987) maakt Zwagerman in 1989 zijn nationale doorbraak met de roman Gimmick.

Uit Het Nieuwsblad van het Noorden van 21 april 1989
Uit Het Nieuwsblad van het Noorden van 21 april 1989

De succesjaren
Twee jaar later verschijnt het boek Vals Licht dat de toplijst van de AKO Literatuurprijs zou behalen. Vals Licht zou in 1993 worden verfilmd door Theo van Gogh maar was geen groot succes in de Nederlandse bioscopen. Als boek zou Vals Licht vooral bekend worden door een passage waarin 'een bekende televisiepresentator' (volgens sommigen duidelijk Ron Brandsteder) een bezoekje brengt aan een publieke vrouw. Zwagerman zou alle verdachtmakingen echter naar het land der fabelen verwijzen en gaf in een interview te kennen dat het hele verhaal aan zijn fantasie was ontsproten en dat mensen er niet teveel achter moesten zoeken. De aandacht in de media was echter niet onopgemerkt gebleven en zorgde ervoor dat binnen drie weken de gehele eerste druk van het boek (100.000 exemplaren) over de toonbank ging.

Uit Het Vrije Volk van 11 mei 1989
Uit Het Vrije Volk van 11 mei 1989

Ook met De buitenvrouw (1994) bereikte de schrijver de longlist van de AKO Prijs. Vanaf die tijd worden de boeken van Zwagerman in een twaalftal landen uitgebracht. Voor de Duitse vertaling van De buitenvrouw (Die Nebenfrau) wordt Zwagerman in 2000 genomineerd voor de Nordrhein-Westfalen Literaturpreis en ontvangt hij de Literaire Prijs van de stad München. Ook mag Zwagerman zich vanaf de vroege jaren negentig, samen met Connie Palmen en Arnon Grunberg, tot de best gelezen Nederlandse schrijvers van zijn generatie rekenen.

Te rechts voor NRC
Vanaf 1998 tot 2001 schrijft Zwagerman als columnist voor de Volkskrant. Vanaf 2001 schrijft hij columns voor NRC Handelsblad maar moet daarmee ophouden omdat hij volgens de krant 'te rechts' wordt bevonden nadat hij in een column had geschreven dat Wilders geen fascist is. Van 2003 tot 2004 is Zwagerman de presentator van het in die tijd populaire programma Zomergasten, waarin gasten aan de hand van oude tv- en filmfragmenten hun levensverhaal mochten laten zien en horen. In de laatste aflevering van 2004 heeft Zwagerman de controversiële politica Ayaan Hirsi Ali te gast die onder meer de spraakmakende kortfilm Submission van Theo van Gogh liet vertonen.


De laatste jaren
Zwagerman is regelmatig te gast in het programma De Wereld Draait Door waarin hij enthousiast over moderne kunst spreekt. Achter het masker van de gepassioneerde spreker ging echter een man schuil die regelmatig last had van manische depressies. Zwagermans vader had al eens een mislukte poging tot zelfdoding gedaan en ook een goede vriend van de schrijver had op deze wijze een einde aan zijn leven gemaakt. Ook in de werken van Zwagerman speelde de man met de zeis vaak een belangrijke rol. In totaal zou Zwagerman 46 titels uitbrengen waarvan meer dan 1 miljoen exemplaren over de toonbank gingen.

Uit de Leeuwarder Courant van 11 februari 2015
Uit de Leeuwarder Courant van 11 februari 2015

Begin 2015 kwam Zwagerman voor het laatst in het nieuws toen hij zijn privé-archief (ter waarde van zo'n 200.000 euro) aan het Letterkundig Museum in Den Haag schonk. In de verzameling zaten onder meer persoonlijke brieven aan Pim Fortuyn, Martin Bril en Theo van Gogh, handgeschreven versies van romans zoals Vals Licht en Gimmick en nog veel meer unieke items. De schrijver zou in november van dit jaar 52 jaar zijn geworden. Om geheel in stijl af te sluiten een fragment uit één van de vele fraaie gedichten van Zwagerman:

Wat meer dan liefde is en minder dan de dood
is de warme dood waar ik niet bang voor ben,
dat is het doodgaan door te leven met een vrouw.
Dat ik mocht niet-bestaan dat kwam door jou.
In mij is die dood verdreven door de onmogelijkheid opnieuw met jou te leven.
(uit Langs De Doofpot)