Joy to the World: een stralende kerst met Doctor Who

Een tijd van tradities, de kersttijd, het einde van het jaar, het seizoen van nostalgie en terugkijken, van samen eten en samenzijn, en voor sommigen: van samen televisie kijken. In ieder geval in het Verenigd Koninkrijk, waar het gebruikelijk is dat populaire tv-programma's een speciale kerstuitzending maken waar het hele gezin op Christmas Day gezamenlijk naar kan kijken.

(Dit artikel bevat lichte spoilers voor Joy to the World.)

Dankzij met name Doctor Who kennen ook niet-Britten dit gebruik; sinds 2005 heeft de serie elk jaar een speciale feestdagen-aflevering die, met uitzondering van de jaren waarin deze op nieuwjaarsdag werd uitgezonden, een vaste plek had in de kerstprogrammering. De vorige kerstaflevering, The Church on Ruby Road, was de introductie van de nieuwe Doctor, gespeeld door Ncuti Gatwa en de eerste Christmas Special geschreven door Russell T Davies sinds 2009. Het is bij Doctor Who immers gebruikelijk dat de showrunner, de schrijver die ook de leiding heeft over de serie als geheel, de kerstaflevering schrijft. Met dat gebruik wordt dit jaar gebroken, want oud-showrunner Steven Moffat heeft Joy to the World geschreven, een kerstsprookje over een kerstster, kerstmis vieren met familie en het waarderen van elkaars gezelschap. Oh, en een hotel waar de 'kamers' eigenlijk portalen zijn naar andere tijden en plaatsen.

Het is een typische kerstspecial in de zin dat het niet onderdeel is van de verhalen van de Doctor en zijn vaste companion: Ruby nam afscheid van hem in de finale van het afgelopen seizoen en de nieuwe companion arriveert pas komend jaar. Gatwa heeft in deze aflevering meerdere personages waar hij zich langere tijd mee bezig houdt, maar de voornaamste is titelfiguur Joy, gespeeld door Nicola Coughlan. Zij is een eenling, iemand die haar kersttrauma ontvlucht in een simpel hotelletje en daar op de Doctor stuit. Of de Doctor op haar, eigenlijk. En al heel snel verliest hij haar weer uit het oog, omdat hij, timey wimey en zo, een tijdje moet wachten tot hij terug kan keren naar het Time Hotel.

Het is eigenlijk de tijd in het niet-Time Hotel, het Sandringham, dat de kern vormt van Joy to the World. Want het is in dat jaar waarin we de Doctor even pauze zien houden, geduld zien uitoefenen en een band zien opbouwen met iemand op een manier die helemaal niet ongebruikelijk is voor bijvoorbeeld een leuke kerst-romcom. De scènes zitten ook vol typische Moffat-grapjes; van het psychic paper dat bestellers te snel af is tot een satnav die qua routeplanning een belangrijke karaktertrek van de TARDIS heeft geleend. En het verhaal op zich is gebaseerd op nog zo'n typisch Moffattism: het op een fantastische manier invullen van alledaagse non-mysteries, zoals hij deed met het monster onder het bed (The Girl in the Fireplace), standbeelden (Blink) of de angst om je moeder kwijt te raken (The Empty Child). Hier is het de deur die je soms in hotelkamers ziet, die nergens naartoe lijkt te leiden. In werkelijkheid is dat de deur die twee hotelkamers met elkaar verbindt, of een kast, maar in Moffats Whoniverse is het een deur die correspondeert met het Time Hotel. Een leuke vondst, al is het maar omdat op deze manier iets heel gewoons en herkenbaars letterlijk wordt verbonden met iets waar je fantasie uren over kan doorgaan; de deur in je hotelkamer leidt naar een ander hotel, ergens anders in de wereld, van waaruit je vrijelijk andere tijden en plaatsen in kunt stappen alsof het kamers zijn? Sign me up.

Het centrale verhaal, van de star seed en hoe dat Joy betrekt in het verhaal, is ook typisch iets voor Moffat, trouwens. Inclusief een zinnetje dat betekenis krijgt doordat het steeds wordt herhaald: The Star Seed will bloom and the flesh will rise.Moffat wist hele seizoenen rondom een zinnetje, een voorspelling te bouwen; hier is het verbonden aan Villengard, de militaire organisatie die hij introduceerde in The Empty Child/The Doctor Dances en die we het meest recent zagen in Boom. Het is niet duidelijk of Moffat in het komende seizoen ook heeft meegeschreven (hij blijft er natuurlijk vaag over), maar misschien heeft hij, met Davies, wel een plannetje om daar de komende tijd een rode draad in te volgen? In dat geval is het voorspellende zinnetje écht typisch Moffat: belangrijk als motto voor een langdurende verhaallijn.

De Doctor is, onder Moffat, ook nooit ver weg van wat zelfreflectie. Hoewel er een uitgekauwd aspect bij zat (ja, hij is nu alleen en hij heeft een companion nodig, dat kennen we nu wel), was de uitbarsting van de Doctor tegen zichzelf opmerkelijk. Geen enkel begrip voor de positie waar zijn toekomstige zelf zich in bevond, maar een lading opgekropte ergernis, wellicht zelfhaat, zelfkritiek die snel naar het oppervlak borrelde. Ik vraag me af of dat nog een vervolg krijgt, in Davies' komende seizoen, of dat het blijft bij dit ene moment.

Uiteindelijk is Joy to the World natuurlijk een kerstspecial, en dus is het achteraf voor de hand liggend dat de ster een kerstster is, en dat die een mooie, hartverwarmende betekenis krijgt met Joy in het middelpunt. Maar eigenlijk is een groot deel van het verhaal juist niet tijdens kerst en is er weinig kerstigs te zien - misschien is dit wel één van de minst kerstige kerstspecials, indien niet qua boodschap, dan wel qua sfeer. In ieder geval is het wel typisch Doctor Who: fantasierijk, hartverwarmend en diep persoonlijk.

Het is mogelijk dat het seizoen ná dat van komend jaar niet meer bij Disney+ verschijnt: de studio heeft aangegeven de ontvangst van het komende seizoen af te wachten alvorens hierover te besluiten. Mocht het seizoen na 'seizoen 2', of dat nu in 2026 komt of later, niet meer gebruik kunnen maken van 'Disney money', dan hebben we in ieder geval nog wel afleveringen zoals deze gehad, waarin het Time Hotel en al z'n kamers er uitziet alsof we naar een bioscoopfilm met een topbudget kijken. Maar gelukkig bewijst een aflevering zoals deze ook dat een serie als Doctor Who geen dure, fancy sets nodig heeft, want dit verhaal was net zo sterk geweest als het er iets minder mooi uit had gezien.

Het is nog niet duidelijk wanneer seizoen 2 begint; waarschijnlijk ergens in de lente (de trailer die we deze kerst verwachten maakt dit wellicht al duidelijk), maar het zal opnieuw slechts acht afleveringen lang zijn. Wel kunnen we later in het jaar de spin-off The War Between the Land and the Sea verwachten, over UNIT en de Sea Devils.

Nog een paar losse observaties:

• Eén van de deuren is rond en veel kleiner dan normale deuren. Is Middle-Earth, volgens Tolkien lore onderdeel van onze wereldgeschiedenis, canon in Doctor Who?
• Het restaurant heet Detambles: hier zien we ook een Moffatism, want dat is een verwijzing naar The Time Traveler's Wife, het boek dat Moffat ooit als serie verfilmde en waarop de relatie tussen de Doctor en River Song deels is gebaseerd, en die een inspiratie was voor The Girl in the Fireplace.
• Koffiemokken en magnetrons zijn/worden bij de Doctor 'bigger on the inside'.
• Om de één of andere reden kun je online veel mini-TARDISjes kopen. Is Doctor Who canon in Doctor Who?
• Mavity!
• Joy's moeder ligt in het Royal Hope Hospital, waar ooit ene Martha Jones werkte. Een easter egg voor vaste kijkers.
• Wie maakte 65 miljoen jaar geleden die boomhut?