Ex Machina

In Ex Machina is het feit dat een kunstmatig intelligente robot bestaat slechts bijzaak. Niet haar bestaan, maar de aard van haar zijn is het onderwerp. In plaats van blijven hangen in de techniek duikt het verhaal de diepte in, wat een interessante thriller oplevert.

Kunstmatige intelligentie in fictie is de nieuwigheid allang voorbij. De vraag is allang niet meer óf (fictieve) wetenschappers robots kunnen creëren die als een mens kunnen denken, maar in hoeverre een dergelijke robot mee kan doen áls een mens. Dat is in ieder geval wel de centrale vraag in Ex Machina, en die wordt beantwoord door te onderzoeken wat van deze androïde het diepste verlangen is.

Ex Machina: Alicia Vikander als Ava

Caleb (Domnhall Gleeson), werknemer bij een groot bedrijf waar een excentrieke nerd aan het hoofd staat, wordt op een dag uitgenodigd om een exclusief weekje door te brengen bij Nathan, de baas. Deze woont op een afgelegen locatie, bosrijk, tussen de bergen en in zijn eentje. Althans, als we zijn persoonlijke assistente niet meerekenen. Nathan (Oscar Isaac) legt Caleb uit dat het de bedoeling is dat hij de Turing Test aflegt bij Ava, een kunstmatig intelligente androïde. Met de test wil Nathan bepalen of Ava (Alicia Vikander) intelligent genoeg is om door te gaan voor een echt persoon.

De test wordt uitgevoerd door een reeks gesprekken tussen Caleb en Ava, die elkaar langzaam leren kennen en elkaars gezelschap leren waarderen. Deze scènes zijn al interessant door de nieuwsgierigheid die Vikander en Gleeson ten opzichte van elkaar vertonen, maar wordt gecompliceerd door de observaties van Nathan, die Caleb waarschuwt dat hij de in gevangenschap levende Ava niet zomaar moet vertrouwen: ze is niet zoals ze zich voordoet. Oscar Isaac weet met zijn optreden een mysterieuze Nathan neer te zetten, waardoor zijn waarschuwingen over Ava ertoe leiden dat Caleb, en de kijker met hem, langzaam wantrouwen krijgen in Nathan zelf.

Wantrouwen ten opzichte van de personages is ook waar Ex Machina, het regiedebuut van scenarioschrijver Alex Garland (28 Days Later, Dredd, Never Let Me Go) zijn voornaamste spanning vandaan haalt. Geleidelijk vormt zich het beeld dat hoewel Ava misschien wel niet vertrouwd kan worden en Nathan ook niet helemaal eerlijk is, Caleb wellicht ook zijn eigen gevoelens en intenties ontwikkelt. Het duurt niet lang voordat de driehoeksrelatie tussen de personages een zowel positieve als negatieve kant heeft, met het onderling wantrouwen als vertroebelende factor.

Garland toont geleidelijk meer van de techniek die Nathan, wiens bedrijf het beste vergelijkbaar is met een bedrijf van Google-proporties en -intenties, heeft gebruikt om Ava een bijna menselijke geest te geven. Zijn uitleg over hoe hij wereldwijd de technologie van zijn bedrijf heeft ingezet om meer over de karakteristieken van de mens te leren schept een zorgwekkend beeld over waartoe grote corporaties achter onze rug om in staat zouden kunnen zijn, terwijl het tegelijk ook benadrukt hoe het constant verzamelen van andermans informatie juist een positieve bijdrage kan leveren aan technologische voorsprong. Hiermee lijkt Ex Machina een argument te maken voor het verzamelen van privégegevens door grote corporaties: de implicatie is dat alleen grootschalige datavergaring de voedingsbodem kan zijn voor dergelijke technologische stappen. Dat tegelijk Nathan door zowel Garlands scenario als Isaacs vertolking wordt neergezet als iemand die je niet direct wil vertrouwen kan worden gezien als een teken hier altijd voorzichtig mee om te blijven gaan.

Ex Machina: Domnhall Gleeson en Oscar Isaac

Los van de inhoudelijke vragen over technologie, wat ervoor nodig is en wat de gevolgen zijn, is Ex Machina een bijzonder prettig plaatje om naar te kijken. Het ontwerp van het robotische lichaam van Ava is even mooi als geloofwaardig en de gekozen locatie is zo exotisch als deze rustgevend is (het Noorweegse Juvet Landscape Hotel diende als de setting voor Nathans afgelegen villa), net als het eenvoudige, stijlvolle interieur. Deze eenvoud geeft ruim baan aan de cast, nauwelijks groter dan het genoemde drietal, om hun personages neer te zetten. Wie daar bijzonder goed in slaagt is Alicia Vikander, die in de mooie Ava de onzekerheid van een wereldvreemde androïde combineert met nieuwsgierigheid en de hint van menselijke gevoelens. Het is alweer de derde verschijning van de actrice in de Nederlandse bioscopen dit jaar; voordat 2015 voorbij is zal nog eens een handvol films met Vikander in een hoofd- of bijrol de cinema aandoen. Als Ex Machina een indicatie is voor wat we van haar kunnen verwachten, kunnen we nog een hoop moois tegemoet zien.

Ex Machina is uiteindelijk een prettige mix van interessante, gelaagde personages met verborgen agenda's en futuristische maar modern aanvoelende technologie en dat weergegeven in een reeks mooie beelden. Alex Garlands regiedebuut neigt meer naar simpelweg boeiend dan spannend, maar als sciencefictionthriller is het in ieder geval een geslaagde oefening.