Doctor Who: Listen

"Heb je jezelf wel eens ontmoet?" Het is een vraag die je wel eens aan iemand kunt stellen om ze een spiegel voor te houden. Niet veel personen zullen de vraag bevestigend kunnen beantwoorden. Toen Clara echter in Listen deze vraag aan de Doctor stelde, had het antwoord natuurlijk prima "ja, meerdere malen zelfs" kunnen zijn. Maar misschien was dat te weinig subtiel. En subtiliteit was deze week nou juist de kracht van de aflevering.

Toen Steven Moffat nog niet de touwtjes in handen had bij Doctor Who schreef hij losse verhalen over de Doctor. Hij baseerde zich vaak op eenvoudige ideeën: die beweging in je ooghoek (Blink), de geheimzinnigheid in de schaduw (Silence in the Library) of een kind dat zijn moeder kwijt is (The Empty Child). En er was natuurlijk het monster onder het bed, uit het in dit seizoen al vaak aangehaalde The Girl in the Fireplace. Een groot deel van Listen ging over het monster, of het onbekende, onder het bed. Het kwam voort uit de theorie dat iedereen die ene nachtmerrie wel eens heeft gehad in zijn leven (kinderen van het Verenigd Koninkrijk zullen dat na deze aflevering ongetwijfeld alsnog gaan bewijzen). Een theorie die onderzocht moest worden. En daarmee was de trip in deze aflevering eens niet naar een planeet waar iemand geholpen moet worden, of een historische gebeurtenis waar iets vreemds aan de hand is, maar iets abstracts: een idee. Een droom. Een angst.

Althans, dat was een groot deel van de start van het avontuur. Andere thema's, allemaal grenzend aan de angst voor het moeilijk waarneembare, bleven door het verhaal heen druppelen. De Doctor onderzocht irrationele angsten, onverklaarde gedachten. En Moffat toonde ons een mogelijke verklaring, terwijl hij intussen de zaadjes voor Danny's 'companion'-status wat dieper in de grond stopte en bijwaterde.

Kleine Rupert werd de eerste halte voor de TARDIS, dankzij het telepathische circuit en de date tussen Danny en Clara. Hij was bang voor het monster onder het bed, en Clara, de lerares die in een ander leven gouvernante was, stelde hem gerust. Meer nog dan vorige week, toen Clara al een wat grotere rol kreeg, werd deze aflevering gedreven door de companion, ook al begon het met, en draaide het allemaal wellicht om, de angsten van de Doctor. Haar date met Danny, een voorzetting van het bijverhaal in Into the Dalek, was niet zozeer een afwisseling van het hoofdverhaal in Listen, het was de bijrijder, de navigator die bepaalt hoe het verloopt. De date zorgde voor de trip naar Rupert. De trip naar Rupert is mogelijk de aanzet geweest voor hem om het leger in te gaan. Danny's voormalige soldaat-status zorgde voor problemen tijdens de date. De problemen tijdens de date zorgden voor de trip naar... ah, duidelijk. Dit is weer een Moffatje. Mooi gevonden, en vooral omdat deze tijdcircel niet eens de kern van het verhaal is. Clara keerde terug naar de date, nu meer geleerd hebbende van kleine Rupert, en de Doctor ging op eigen houtje verder in haar tijdlijn.

En toen was daar Awesome Pink. Oh, Orson? Okay. Orson Pink. Hij is van honderd jaar later, maar opgepikt aan het einde van het universum. Hij is een tijdreiziger, maar dat is niet bijzonder; het zit in de familie. Wat? Okay, hij lijkt op Danny en is dus verre familie, daar hoeven we niet moeilijk over te doen. Het verklapt dat Danny op een gegeven moment de TARDIS zal betreden, maar dat wisten we allang. De keuze voor Orsons uitrusting roept wel vragen op. Waarom draagt hij een ruimtepak van Sanctuary Base 6 (The Impossible Planet / The Satan Pit uit seizoen 2), dat de Doctor in zijn TARDIS-kledingkast heeft hangen (en waarvan in een eerdere aflevering het 'SB6'-label was verwijderd)? Er wordt niets over verklaard; in het scenario noemt Moffat alleen dat het pak lijkt op het pak van de Doctor in Hide.

Het doet denken aan de scène in Flesh and Stone, waarin de Doctor, na in een eerder moment zijn jasje te zijn kwijtgeraakt, ineens weer een jasje draagt. Dat moment leek een seizoen lang een productiefout, maar werd in de finale van het seizoen verklaard als bewust onderdeel van het verhaal. In Listen wordt de relatie tussen Clara en Danny langzaam verder opgebouwd, en wordt er direct sterk gehint naar niet alleen het slagen van de relatie, maar ook een langdurig samen meereizen van Danny en Clara. Het is niet ondenkbaar dat Danny, ergens in de toekomst, het ruimtepak van de Doctor meekrijgt, maar dat verklaart nog niet hoe dat zit met het label. Of waarom Orson niet een pak van zijn opdrachtgever draagt. Misschien heeft hij geen opdrachtgever? Het is goed mogelijk dat we Orson niet meer zien, dus we zullen het wellicht nooit weten.

Het onderzoek van de Doctor kreeg in Orsons ruimtebasis een vervolg: de angst voor het onbekende dook weer op, nu in concretere vorm en met een daadwerkelijke confrontatie. Alleen waarmee was die confrontatie? In een aflevering die bewust binnen scènes heen en weer springt in tijd en plaats, was het moeilijk te volgen wat er nu precies aan de hand was. Dat is een deel van de charme van deze aflevering: zoals het een goede horror betaamt werd er veel aan de verbeelding overgelaten. En zoals het een goede Doctor Who-aflevering betaamt was 'eng' weer eens het sleutelwoord. En het is lang geleden dat Doctor Who 'eng' zo goed deed. Eenvoudige (kinder)angsten werden aangestipt, belicht, of onderbelicht, en onderzocht. Wie zat er onder Ruperts sprei? Geen idee. Wie bevond zich buiten die ruimtebasis? Geen idee. Wie zat het onder het bed van de jonge Doctor? Nou, eh, Clara dus.

Net zo subtiel als hoe Rubert bleek Danny te zijn, en Orson onbedoeld onthulde hoe Clara en Danny samen in de TARDIS zullen reizen bleek Clara terecht te zijn gekomen in een boerderij waar een jonge Doctor zich had afgezonderd. Het bleek de boerderij te zijn waar hij later zou terugkeren om The Moment te activeren: Clara bevond zich op Gallifrey en de Doctor, beide versies zelfs, had geen idee dat zij daar was.

Listen is een bijzondere, complexe aflevering. Eentje die, bij onvoldoende aandacht, per ongeluk aangezien kan worden voor een minder sterk verhaal dan het daadwerkelijk is, puur omdat de opbouw van spanning alleen werkt als je oplet. Er werd een volkomen onvoorspelbaar verhaal verteld dat zich niet eenvoudig laat samenvatten, vermengd met en aangedreven door een eenvoudig begin van een relatie tussen twee personages. Dat gaf ons karakterontwikkeling voor alledrie de hoofdfiguren, een hoop spanning en mysterie en een constante blik op de klok in de hoop dat de aflevering niet snel voorbij zou zijn. Listen is wellicht van de eerste vier afleveringen van Doctor Who 8 ook de sterkste. Het enige wat nog ontbrak is ofwel een verwijzing naar het Beloofde Land, of een nieuwe verschijning van Missy. Maar aangezien deze aflevering al boordevol zat zal niemand dat missen.