Zo werd oud-DSM-topman Feike Sijbesma benoemd tot speciaal gezant, terwijl zijn broer een hoge functie bij vaccinontwikkelaar AstraZeneca had. “Het ministerie had bij het aantreden van Sijbesma geen gesprek met hem gevoerd over mogelijke belangenconflicten”, aldus de controleurs. Meer hierover bij Skipr.
De aankoop van coronavaccins tijdens de pandemie is over het geheel genomen goed gegaan. Nederland was actief bij de onderhandelingen, had oog voor publieke doelen en kocht uiteindelijk 102 miljoen vaccins voor in totaal € 1,8 miljard. Dat is exclusief de uitgaven via de Europese Unie en de kosten voor het vaccineren zelf. Die vaccins bleken de voornaamste uitweg uit de wereldwijde pandemie. Het maatschappelijk belang was daarmee groot. De onderhandelingen over vaccins hebben zich grotendeels achter gesloten deuren afgespeeld. Met dit onderzoek wil de Algemene Rekenkamer inzicht geven in dit proces.
Het ministerie van VWS heeft over het geheel genomen goed opgetreden bij de aanschaf van coronavaccins. Nederland was actief bij de onderhandelingen, ook in Europees verband, en had oog voor publieke doelen.
Over de rol van Sijbesma uit het rapport: 'Uit de pandemie- Onderzoek naar de aankoop van vaccins tegen COVID-19'
PDF-download van rapport: 'Uit de pandemie'
"'De rol van de ‘speciaal gezant’
Oud-DSM-topman Feike Sijbesma speelde een bijzondere rol bij de aankoop van
vaccins. Op 26 maart 2020 ging hij namens het kabinet aan de slag als ‘speciaal
gezant’ voor de coronacrisis. In een conceptpersbericht refereerde het Ministerie van
VWS over de rol van Sijbesma alleen aan ‘testen op corona’, maar daar nam
Sijbesma geen genoegen mee. “Dan liever niets”, mailde hij terug. Na een gesprek
met de minister koos het departement een bredere formulering: de gezant ging zich
bezighouden met “diverse aspecten rondom de coronacrisis”. Dit maakte ook de weg
vrij voor bemoeienis met de aanschaf van vaccins.
Uit het onderzoek wordt duidelijk dat de gezant in het voorjaar en de zomer van
2020 een belangrijke bijdrage leverde aan de onderhandelingen van Nederland met
farmaceutische bedrijven. Sijbesma bracht iets waarover het VWS-vaccinteam niet
of weinig beschikte: hooggeplaatste contacten in de markt van relevante vaccin
ontwikkelaars en -producenten, én kennis van het proces van productie en levering
van vaccins. Dat laatste bleef een zwakke plek in het vaccinteam. In mei 2020 begon
de gezant al contact te leggen met de belangrijkste kanshebbers, om informatie uit
te wisselen. Bovendien stelde hij met hulp van een consultantbureau een
marktanalyse op, als bouwsteen voor de investeringsstrategie waaraan het vaccin
team werkte.
De Algemene Rekenkamer constateert dat er verwarring bleef bestaan over het precieze mandaat van de
gezant. In feite fungeerde hij als een oliemannetje tussen de overheid en de bedrijven
waarmee zaken werden gedaan, maar het Ministerie van VWS moest Sijbesma erop
wijzen dat beslissingen alleen op het departement genomen konden worden. Ons is
daarnaast gebleken dat het ministerie bij de voorbereiding van de vaccin onder
handelingen onvoldoende aandacht besteedde aan het vermijden van (de schijn van)
belangenverstrengeling, ook bij de gezant. Een broer van de gezant bekleedde een
hoge functie bij vaccinproducent AstraZeneca, waarmee Duitsland in het voorjaar
van 2020 al gesprekken voerde. Het ministerie had bij het aantreden van Sijbesma
geen gesprek met hem gevoerd over mogelijke belangenconflicten.
Eind mei 2020 leidde dit tot een pijnlijk incident, toen de gezant deelnam aan een
video-overleg met enkele Europese lidstaten over internationale samenwerking. Na
afloop vroeg de Duitse DG aan de vertegenwoordiger van het Ministerie van VWS of
er een familierelatie was tussen de gezant en diens naamgenoot bij AstraZeneca.
Pas na dit signaal volgde een gesprek tussen het ministerie en Sijbesma, die zei over
vaccins geen contact te hebben met zijn broer. Ze spraken af dat de gezant af zou
zien van iedere bemoeienis met AstraZeneca en dat hij zijn rol als gezant in een brief
zou verduidelijken. Overigens: heeft de Algemene rekenkamer geen enkele aanwijzing gevonden dat de gezant
AstraZeneca op een of andere wijze heeft bevoordeeld. Integendeel – in zijn
afwegingen bij de keuze voor kandidaatvaccins, toonde Sijbesma zich juist kritisch
op de focus die Duitsland aanvankelijk had op AstraZeneca.