Wat is er bekend over aanslagen op Nord Stream pijpleidingen?

Jippie

Onderzoeksjournalisten van verschillende Duitse media alsook de 'New York Times' en de 'Washington Post' hebben over nieuwe bevindingen in de zaak van aanslagen op de Nord Stream-gaspijpleidingen in de Oostzee gepubliceerd. Vooral de Duitse publicaties bevatten enkele interessante details. Maar op basis van de tot nu toe bekende bevindingen kan echter nog niet van een onomstotelijk bewijs worden gesproken.

Het Duitse parket heeft een schip doorzocht dat verdacht wordt van betrokkenheid bij de explosies bij de Nord Stream-pijpleidingen. De autoriteit bevestigde het ARD- onderzoek naar de explosies.

Het federaal parket heeft commentaar geleverd op het onderzoek dat leidde tot een doorbraak in het onderzoek naar de aanslagen op de Nord Stream-pijpleidingen. Half januari identificeerde het federaal parket een 'verdacht' schip van een Duitse bootverhuurmaatschappij dat was gehuurd door een Poolse onderneming. Het Poolse bedrijf dat het schip huurde zou eigendom zijn van twee Oekraïners.

Men denkt dat het schip zou kunnen zijn gebruikt om explosieven te vervoeren die op 26 september 2022 op de pijpleidingen zijn ontploft, zei een woordvoerster van de Karlsruhe-autoriteit. Het schip is doorzocht. Medewerkers van het charterbedrijf worden niet verdacht iets met de aanslag te maken te hebben. Het federaal parket benadrukte dat de onderzoeken naar de dader en het motief nog lopen, verdere informatie is er momenteel niet. 

Geheime operatie op zee?
Drie van de vier strengen van de Nord Stream 1 en 2 pijpleidingen op de bodem van de Oostzee werden vernietigd door explosies. Volgens het gezamenlijke onderzoek van ARD , SWR en de 'Zeit' van dinsdag leiden de sporen in de zaak in de richting van Oekraïne. Onderzoekers hebben echter nog geen bewijs gevonden over wie de vernietiging heeft bevole

Volgens het onderzoek werd de geheime operatie op zee uitgevoerd door een team van zes personen. Er wordt gezegd dat het vijf mannen en een vrouw zijn geweest. De groep zou uit een kapitein, twee duikers, twee duikassistenten en een dokter hebben bestaan. De verdachten gebruikten professioneel vervalste paspoorten, die onder meer zouden zijn gebruikt om de boot te huren. 

Volgens het onderzoek vertrok het commando op 6 september 2022 vanuit Rostock. Het materiaal voor de geheime operatie zou daarvoor met een bestelwagen naar de haven zijn vervoerd. Volgens het onderzoek slaagden de onderzoekers er vervolgens in om de boot de volgende dag weer te lokaliseren in Wieck (Darß) en later op het Deense eiland Christiansø ten noordoosten van Bornholm. Het jacht is vervolgens in ongereinigde staat aan de eigenaar teruggegeven. Onderzoekers zouden sporen van explosieven hebben gevonden op de tafel in de cabine.

Volgens het onderzoek zou een westerse geheime dienst in de herfst, dus kort na de explosies, een tip hebben gestuurd naar Europese partnerdiensten, waarin genoemd werd dat een Oekraïens commando verantwoordelijk was voor de explosie. Daarna zouden er meer aanwijzingen van de inlichtingendiensten zijn geweest dat een pro-Oekraïense groep verantwoordelijk zou kunnen zijn.

Ondertussen rapporteerde de New York Times, onder vermelding van anonieme Amerikaanse regeringsfunctionarissen, ook informatie van de Amerikaanse inlichtingendienst die wees op een pro-Oekraïense groep. Er is echter geen bewijs dat de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy of zijn naasten erbij betrokken waren. 

Een breed scala aan pro-Oekraïense groepen opereert in een duistere wereld met onduidelijke banden met de inlichtingen- of veiligheidsdiensten van Oekraïne of andere landen. Ze omvatten groepen die vechten in het zuidoosten van Oekraïne of sabotageoperaties uitvoeren in Rusland en zijn bondgenoot Wit-Rusland.

Kyiv: 'we hebben natuurlijk niets met de aanslagen te maken'
Desgevraagd zei de Oekraïense presidentieel adviseur Mikhail Podolyak dat Oekraïne "natuurlijk niets te maken had met de aanslagen op Nord Stream 2". Hij schreef ook op Twitter dat Kyiv ook "geen informatie had over 'pro-Oekraïense sabotagegroepen'".

De Oekraïense minister van Defensie Oleksiy Reznikov heeft een soortgelijke verklaring afgelegd. Het feit dat de Oekraïense speciale troepen geacht worden tot een dergelijke operatie in staat te zijn, is "een soort compliment", zei hij aan de zijlijn van een informele ontmoeting met de ministers van defensie van de EU-landen in Zweden. "Maar dat is niet ons werkterrein."

Rusland benoemt berichtgeving 'afleiding' 
Rusland daarentegen interpreteerde de rapporten als afleidingsmanoeuvres. "Het is gewoon een middel om de verdenking af te leiden van degenen in officiële regeringsposities die de aanslagen in de Oostzee hebben bevolen en gecoördineerd, naar een abstract persoon", zei de Russische ambassade in de Verenigde Staten op het nieuwsplatform Telegram. Moskou geeft de Amerikaanse en Britse geheime diensten de schuld van de aanval.

Bovendien riep de woordvoerder van het Russische presidentiële bureau, Dmitry Peskov, op tot snel en transparant onderzoek naar de explosies. Nog maar een paar dagen geleden ontving Rusland overeenkomstige kennisgevingen uit Denemarken en Zweden. "Het is niet alleen vreemd. Het riekt naar een kolossale misdaad."

Een 'false flag' operatie zou tot mogelijkheden behoren
Voor het Duitse onderzoek zijn bronnen in verschillende landen geraadpleegd. Veiligheidsautoriteiten in Duitsland, Denemarken, Zweden, Nederland en de VS waren betrokken bij het onderzoek naar de vernieling van de pijpleidingen. In Duitsland heeft de procureur-generaal de leiding over het onderzoek, dat zowel de federale recherche als de federale politie opdracht heeft gegeven.

Ook als er sporen naar Oekraïne leiden, kan volgens internationale veiligheidskringen niet worden uitgesloten dat ook hier sprake is van een 'false flag'-operatie. Dit betekent dat er ook met opzet sporen kunnen zijn gelegd die naar Oekraïne wijzen als de boosdoener. De onderzoekers hebben echter blijkbaar geen bewijs gevonden dat een dergelijk scenario bevestigt.

Wat gebeurde er eigenlijk in september?
In de nacht van 25 op 26 september werden drie van de vier Nord Stream pijpleidingen ten oosten van het eiland Bornholm opgeblazen op een diepte van 70 tot 80 meter. Beide pijpleidingen bestaan uit twee strengen; in het geval van de jongere Nord Stream 2-gasleiding werd streng A beschadigd.

Ten tijde van de explosies waren beide pijpleidingen gevuld met gas, maar niet in bedrijf. Vanwege Russische oorlogsdreigingen tegen Oekraïne had Duitsland de certificering van Nord Stream 2 in november 2021 opgeschort en op 22 februari 2022 stopgezet, zodat de pijpleiding nooit in bedrijf is geweest. De leveringsstop door Rusland via Nord Stream 1 begon in de zomer van 2022 en werd aanvankelijk gerechtvaardigd door zogenaamd noodzakelijk onderhoud, totdat het Kremlin begin september aankondigde dat er geen gas zou stromen zolang de sancties van kracht waren.

Wie kan er belang bij hebben dat de pijpleidingen buiten gebruik zijn?
Beide pijpleidingen werden door Duitsland lang 'benoemd' als zuiver economische projecten, maar dat klopte niet. Waarschuwingen van Oost-Europese staten en van de VS dat Duitsland zich voor zijn energie afhankelijk maakte van Rusland werden door Berlijn consequent genegeerd. Zelfs tijdens zijn bezoek aan Washington begin februari 2022 vermeed kanselier Olaf Scholz expliciet te dreigen met consequenties voor Nord Stream 2 als Rusland Oekraïne zou aanvallen. De Amerikaanse president Joe Biden was minder preuts. Toen hij naast Scholz stond, zei hij dat als Russische tanks de grens met Oekraïne oversteken, "Nord Stream 2 niet meer zou bestaan".

De uitspraak van Biden wordt aangehaald als een aanwijzing dat de VS achter de explosies van de pijpleiding zou kunnen zitten, maar in feite is zo'n opmerking geen hard bewijs. De Amerikaanse investeringsjournalist Seymour Hersh, die vorige maand schreef dat duikers van de Amerikaanse marine de explosieven aan de pijpleidingen hadden bevestigd, gaf hiervoor slechts één bron. "De mensen die eigenaar zijn van de bedrijven die pijpleidingen bouwen weten hoe het zit", aldus Hersh. "Ik kreeg het verhaal niet van hen zelf, maar ik kwam er snel achter dat ze het wisten." De reden voor het opblazen van de pijpleiding, zei Hersch, was dat de VS bang waren "dat Duitsland de sancties zou opheffen vanwege een koude winter". De Duitse terreurexpert Peter Neumann beoordeelde Hersh's artikel als ongeloofwaardig.

Een soortgelijk motief als Hersh noemt zou ook door Polen en Oekraïne kunnen zijn aangevoerd. De gemeenschappelijke basis voor dergelijke speculaties is de veronderstelling dat deze landen er vanuit gingen dat de Duitse Bondsrepubliek na de oorlog opnieuw zaken zou gaan doen met Rusland - een gevolg van decennia van Duitse Ostpolitik, die de nabijheid van Moskou boven de belangen van de oostelijke EU-partners plaatste. 

Hoe zit het met Rusland?
De New York Times schrijft dat het onduidelijk is welk motief het Kremlin voor een dergelijke aanslag zou kunnen hebben gehad. Het zou kunnen dat Rusland de energieprijzen in Europa wilde opdrijven. Een andere mogelijkheid is dat het Kremlin de breuk met het Westen onomkeerbaar wilde maken. En tot slot is het denkbaar dat Poetin de aanslag wilde gebruiken om het Westen te laten zien hoe kwetsbaar pijpleidingen zijn. De voormalige hoofdstrategie van de Russische oliemaatschappij Gazprom Neft, Sergey Vakulenko, schreef dat de explosies samenvielen met de ingebruikname van een andere Oostzeepijpleiding, die Noors gas naar Polen transporteert.

Net als bij de VS, Oekraïne of Polen zijn dit slechts mogelijke motieven en geen aanwijzingen voor Russische betrokkenheid. Volgens de 'New York Times' hebben de VS geen bewijs van betrokkenheid van de Russische regering.

Peter Neumann zei tegen RTL en NTV dat de aanslag een professioneel geplande operatie was, maar dat dat niet betekent dat een specifiek land de opdrachtgever is, "maar mogelijk een groepering die met een land sympathiseren".

Hoe zouden het Westen ermee omgaan als ze bewijs hadden dat Rusland achter de aanslagen zat?
De Deense militair analist Anders Puck Nielsen denkt dat Rusland waarschijnlijk achter de Nord Stream-explosies zit. Zelfs als men een andere mening is toegedaan, zijn zijn overwegingen interessant: hij vindt het niet verwonderlijk dat westerse landen niet willen praten over mogelijke Russische betrokkenheid bij de aanslag. Rusland voert al een hybride oorlog tegen het Westen, zegt Nielsen op zijn YouTube-kanaal. Het doel van deze hybride oorlogsvoering is om angst en onzekerheid te zaaien in westerse landen zodat de stemming tegen Oekraïne omslaat. Nielsen stelt dat het in deze situatie contraproductief zou zijn voor westerse politici om openlijk te spreken over Russische betrokkenheid bij de explosies. "Als ze een groot issue maken van een hybride aanval, zouden ze de aanvaller alleen maar een dienst bewijzen."