Containers of tijdelijk in hotels: tekort woonruimte voor 'kwetsbaren' in Amsterdam

Jippie

De gemeente Amsterdam kan slechts de helft van het aantal kwetsbare Amsterdammers een huis geven. Er is een tekort van 1970 urgentiewoningen, en daardoor dreigen straks overvolle daklozenopvang of azc's te ontstaan. Containerwoningen, leegstaande hotels, of het ombouwen van kantoren: hoe kan deze groep toch snel aan een woning worden geholpen?

De stad kampt met een forse toestroom van statushouders, een toename van dak- en thuislozen, en er zijn ook steeds meer mensen die om sociale of medische redenen snel een sociale huurwoning nodig hebben, zo bleek onlangs uit onderzoek van AT5. Het stadsbestuur moet daarom een keuze maken in de verdeling van de woningen. En er moeten plannen gemaakt worden om deze groepen straks wel allemaal te kunnen huisvesten.

Tijdelijke woningen
De wethouders Ivens (Wonen), Kukenheim (Zorg) en Groot Wassink (Vluchtelingen) willen de tekorten wegwerken door tijdelijke woningen te bouwen. Denk aan het ombouwen van lege kantoren tot woningen of het plaatsen van containers waarin mensen tijdelijk kunnen wonen. Dit soort wooncomplexen bestaan al en waren tot nu toe vaak bedoeld voor statushouders en studenten.

Het nadeel van de meeste oplossingen is dat ze tijd kosten, en voor 2021 nog geen oplossing zijn. Daarom wordt er ook gekeken naar opvang in Amsterdamse hotels. Een deel daarvan staat toch leeg door de coronacrisis en kunnen plek bieden aan statushouders en daklozen.

Plan van aanpak gemeente Amsterdam

  • Oplossing 1: Vergroten van het aanbod van woningen voor kwetsbare Amsterdammers

Gemeentelijke panden, nieuwbouw en de transformatie van bestaande panden moeten nieuwe woonplekken opleveren. Dit is wel pas een oplossing vanaf 2022 of 2023. Daarom worden mensen in 2021 waar mogelijk tijdelijk in hotels of hostels ondergebracht.

  • Oplossing 2: Beperken van de vraag en verdeling over het land

Er komen strengere urgentieregels, waardoor minder mensen recht hebben op een urgentieverklaring. Daarnaast wil Amsterdam samenwerken met andere gemeenten zodat bijvoorbeeld gezinnen of statushouders een plek buiten Amsterdam kunnen krijgen.

  • Oplossing 3: Nieuwe verdeling voor 2021

Er is maar voor de helft van de mensen die het nodig hebben een woning beschikbaar. Daarom worden de woningen per urgentiegroep verdeeld naar rato. Voor mensen met een medische urgentie zal de wachttijd hierdoor wel oplopen. Ook zal een derde van de statushouders hierdoor geen plek in de stad kunnen vinden.

Strengere urgentieregels
Daarnaast besloot het college om per 1 januari 2021 de regels voor het krijgen van een urgentieverklaring aan te scherpen. Eerder moest je twee jaar in Amsterdam wonen en ingeschreven staan, nu is dat verhoogd naar vier jaar. Ook eventuele kinderen of een partner moeten tenminste vier jaar in Amsterdam wonen.

Maar het is wel de vraag of verscherpte aanvraagregels direct voor effect gaan zorgen. In 2020 werden de regels voor sociaal medisch urgenties namelijk ook al aangescherpt. Dat zorgde tot nu toe nog niet voor een verlaging van het aantal medisch urgenten.

Valse hoop
De woordvoerder van Ivens laat daarom weten dat het complete urgentiesysteem verandert zal worden. “Omdat we die mensen niet op een steeds langer wordende wachtlijst willen zetten tussen allerlei andere urgenten met ernstige problemen, zijn wij genoodzaakt de criteria nog verder aan te scherpen en in de beoordeling nog strenger te zijn."

Het college erkent dat de problemen voor deze groep niet vermindert. Wel zorgt het ervoor dat er “geen valse hoop wordt gegeven doordat wij teveel mensen tegelijk voorrang moeten geven.” De gemeenteraad wordt aan het einde van dit kwartaal over de nieuwe urgentieregels geïnformeerd. Zo meldt AT5.

Pas op voor de provincie
En wat betreft de opvang van statushouders (vluchtelingen met een verblijfstatus) kan de provincie ook gaan ingrijpen. Als er te weinig statushouders worden gehuisvest dan kan de provincie kiezen voor een “indeplaatsstelling”. De provincie gaat dan, namens het college, alles doen wat zij nodig vinden om statushouders alsnog te huisvesten. Dit gebeurt volgens het college “ongeacht gevolgen voor andere groepen, bestaande afspraken, bestaand beleid en mogelijk met hoge kosten.”

Na navraag bij de provincie blijkt dat toch iets genuanceerder te liggen. Volgens woordvoerder Kaj Leers moeten gemeenten het “echt heel bont maken, het moet faliekant misgaan” voordat de provincie de regie overneemt.

“Als het niet lukt, dan gaan we eerst in overleg, dan komt jullie wethouder hier op de koffie”, aldus Leers. Dat de provincie echt de regie overnam over de huisvesting van statushouders kon hij zich ook niet herinneren. “Het is echt het laatste en uiterste redmiddel. In 2019 ging het bijvoorbeeld ook niet goed met de opvang, toen is er wel veel overleg geweest en zijn er dingen verbeterd”, zegt Leers.

Alternatieve oplossingen
De gemeente geeft aan dat ze ook graag samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Rijk willen kijken naar oplossingen. Elize Lantink van de VNG : “Het is voor veel gemeenten heel moeilijk om alle kwetsbaren te huisvesten en de quota worden ook echt niet overal gehaald." Omdat het bouwen van nieuwe woningen niet direct een oplossing is, kijken ze ook naar alternatieven. AT5 vroeg aan de VNG wat hun plannen waren.

Oplossingen door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten

  • Jongeren krijgen extra steun en inkomen om een (tijdelijke) woonplek te huren
  • Nieuwe hypotheekvormen ontwikkelen voor kwetsbare gezinnen waarbij de gemeente of een fonds garant staat voor de hypotheek
  • Vastgoed van het rijk zou omgebouwd kunnen worden naar tijdelijke en permanente woonplekken
  • Vanuit het landelijk fonds voor volkshuisvesting geld beschikbaar stellen waarmee speciaal voor kwetsbare groepen sociale huur ontwikkeld kan worden
  • 200 miljoen vanuit het rijk voor goede woonplekken voor dak-en thuislozen.
  • Flexbouw stimuleren
  • Mensen die uitstromen uit de maatschappelijke opvang of het begeleid wonen verdelen over de regio
  • Woningen creëren in samenwerking met zorgorganisaties, bijvoorbeeld in het vastgoed van een zorgorganisatie

De woordvoerder van woonwethouder Ivens geeft aan dat dit echt vooral nog plannen zijn. “Dit wordt nu bij het ministerie van Binnenlandse Zaken onder de aandacht gebracht zodat een nieuw kabinet zich hierover kan buigen.” Het is volgens haar nog even afwachten wat er van deze plannen terecht gaat komen, zeker met de verkiezingen die eraan komen.

Hypotheken kwetsbare gezinnen
Een opvallende oplossing vanuit de VNG is het ontwikkelen van een hypotheekvorm waarbij de gemeente garant staat voor het hypotheekbedrag. Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) ziet hierbij nog wel wat haken en ogen.

“Wij kijken bij zo'n plan naar of mensen het kunnen betalen, de achtergrond van de mensen maakt voor ons minder uit. Als de hypotheek betaalbaar is en het valt binnen de regels, dan is er voor ons niets aan de hand”, aldus Gabriëlla Bettonville van het NIBUD. Maar met een hypotheek ga je een schuld aan, en daar zitten wel meer risico’s aan, zegt Bettonville. "En bij een huurwoning heb je veel minder onderhoudskosten. Dat verschilt echt met een koophuis.”

Bettonville: "We zien wel dat er heel weinig betaalachterstanden zijn bij kopers, en wel bij huurders. Maar dat komt ook omdat de bank voordat je een hypotheek krijgt al goed controleert en er heel weinig betaalbare huurhuizen zijn, zeker in Amsterdam."

Niet direct uitvoerbaar
Daarom vraagt Bettonville zich ook af of deze kwetsbare gezinnen een koophuis in Amsterdam kunnen krijgen dat past bij hun inkomen. “De huizenprijzen in Amsterdam zijn namelijk torenhoog. Wat er onderzocht zou moeten worden is welk inkomen deze mensen hebben, voor welk bedrag de gemeente garant wil staan en hoeveel koophuizen er beschikbaar zijn. Het lijkt een sympathiek plan, maar het is niet direct uitvoerbaar.”

"We zien wel dat er heel weinig betaalachterstanden zijn bij kopers, en wel bij huurders. Maar dat komt ook omdat de bank voordat je een hypotheek krijgt al goed controleert en er heel weinig betaalbare huurhuizen zijn, zeker in Amsterdam."

Alleen Amsterdam
De woordvoerder van minister Ollongren, verantwoordelijk voor het woonbeleid, laat weten dat de minister positief is over een gezamenlijke aanpak tussen het rijk en gemeentes. “Daarom zijn we ook in gesprek met de VNG en andere ministeries." Wel geeft ze aan dat Amsterdam tot nu toe de enige gemeente is die dit heeft aangekaart.

Gemeenten blijven wel zelf verantwoordelijk voor het woonbeleid en het huisvesten van kwetsbare mensen. “Al helpt het ministerie gemeenten wel met diverse regelingen. Zo heeft BZK twee keer 50 miljoen euro beschikbaar gemaakt voor de huisvesting van kwetsbare groepen”.

Ook is er met woningbouwcorporaties afgesproken dat ze binnen twee jaar moeten starten met het bouwen van 150.000 sociale huurwoningen en 10.000 flexwoningen. “Corporaties krijgen daar vanuit het rijk ook een vergoeding voor, zo’n 25.000 euro per opgeleverde sociale huurwoning.”