D66 start de formatie en benoemt Wouter Koolmees als verkenner

Hij heeft er zin in, maar "een eenvoudige klus wordt het niet". Toch wil Wouter Koolmees, sinds vanmiddag als verkenner aangesteld, snel aan de slag. De samenleving verlangt ook "tempo met een nieuw kabinet". Daarom leest hij zich vanavond in en begint hij morgen met de gesprekken. D66, als grootste partij, is het eerst aan de beurt; daarna volgen de partijen in volgorde van grootte.

Afgesproken is dat Koolmees binnen een week aan de Kamer rapporteert. Alle partijen dringen aan op een snelle verkenning, maar hun inhoudelijke wensen lopen niet bepaald gelijk. "Het wordt een soort relatietherapie", meent Koolmees.

Op voordracht van D66 werd Koolmees door alle fracties als verkenner geaccepteerd. Kamervoorzitter Bosma prees de NS-topman, "die we even lenen", vanwege zijn lange staat van dienst als voormalig minister en informateur. Volgens Bosma heeft Koolmees de juiste afstand tot de politiek. Het verslag moet Koolmees op 11 november inleveren. De dag daarna wordt de nieuwe Tweede Kamer geïnstalleerd en op 13 november kan de Kamer debatteren over de verkiezingsuitslag.

Midden of centrumrechts?
D66-leider Jetten herhaalde vandaag zijn oproep voor een stabiel kabinet, bij voorkeur met D66, CDA, VVD en GroenLinks-PvdA. Samen zouden zij 86 zetels bezetten. Al voor het weekend vroeg hij VVD-leider Yesilgöz om de verkiezingsuitslag te "laten bezinken" en "constructief" te werk te gaan.

Yesilgöz ziet nog steeds niets in zo'n samenwerking. De wissel van leiderschap bij GroenLinks-PvdA verandert daar volgens haar "helemaal niets" aan. Het gaat VVD-matig niet om personen als Timmermans of Klaver, zei ze, maar om ideeën die te ver uiteen liggen.

Volgens Yesilgöz is er "geen enkel scenario" waarin "deze twee partijen in een kabinet komen". Dat leidt tot "iets in het midden", aldus haar inschatting. "Iets gezapigs." Volgens de VVD ontstaat er een "centrumrechts kabinet" met D66, CDA, VVD en JA21.

JA21-leider Eerdmans staat open voor zo'n kabinet, en nu dat precies op 75 zetels uitkomt vindt hij het zinvol te onderzoeken of er nog een partij bij kan komen. Welke partij dat zou zijn, is dan "vers twee". Op de vraag of zijn partij stabiel genoeg is en klaar om deel te nemen aan een kabinet, antwoordde Eerdmans dat zijn "partij al vijf jaar bestaat" en beschikt over "ervaren kandidaten".

Het CDA, onmisbaar als middenpartij bij elke te vormen coalitie, geeft geen voorkeuren. CDA-leider Bontenbal vindt dat in de verkenning snel duidelijk moet worden welke partijen "op de inhoud" met elkaar kunnen samenwerken. Het gaat volgens hem om "wat je kunt bereiken". Een minderheidskabinet sluit hij daarbij niet uit.

Koolmees heeft "alle varianten en analyses ook al voorbij zien komen". Maar nu zijn eerst de "gesprekken met alle fractievoorzitters van belang", benadrukte hij. Desgevraagd zegt hij te hopen "in de vertrouwelijkheid van die gesprekken" echt verder te komen. Het draait "naast de inhoud ook om onderlinge verhoudingen. Vertrouw je elkaar, kun je je hart luchten bij de ander? Maar als partijen niet bewegen, heeft het weinig zin", voegde hij toe.

Wilders feliciteert Jetten
PVV-leider Wilders erkende vanmiddag dat D66 de grootste is geworden en feliciteerde Jetten met de overwinning. Vrijdag maakt de Kiesraad de officiële uitslag bekend, maar nu het verschil tussen beide partijen 28.000 stemmen in het voordeel van D66 bedraagt, verwacht Wilders zelf niet dat er nog 30.000 stemmen naar zijn partij zullen komen.

Vorige week, bij minder getelde stemmen en een kleiner verschil, sprak hij nog anders. Toen vond hij dat een verkenner pas na de definitieve uitslag benoemd kon worden, maar daar is hij nu op teruggekomen.

Wel houdt hij vast aan zijn berichten op X van vorige week dat er mogelijk met stembiljetten is gesjoemeld. Betreffende gemeenten ontkrachtten die beschuldigingen en experts noemden ze ondermijnend. Wilders noemt het vandaag "totale onzin" dat hij de democratie zou ondermijnen. Volgens hem "versterkt het de democratie juist als claims over gesjoemel worden onderzocht".

De PVV blijft in elk geval in de oppositie. Dat de partij in een nieuw kabinet zou deelnemen leek nooit realistisch; veel partijen hadden samenwerking met de PVV tijdens de campagne al uitgesloten.