Ophef over Duits onderzoek: 'genetische manipulatie aangetroffen in Sars-Cov-2'

De oorsprong van Sars-CoV-2 is nog niet duidelijk. Een Duits team van onderzoekers zorgt nu voor opschudding met een nieuwe analyse: ze beweren de 'vingerafdruk' van genetische manipulatie in het genoom van het virus te hebben ontdekt. Dus komt Corona toch uit een laboratorium in China?

Het Sars-CoV-2-coronavirus heeft aan meer dan zes miljoen mensen het leven gekost. Volgens schattingen hadden het zelfs 18 miljoen kunnen zijn zonder vaccinaties. Maar het is nog volstrekt onduidelijk waar het dodelijke virus eigenlijk vandaan komt. Veel onderzoekers gaan uit van een natuurlijke oorsprong - maar een ongeluk in een laboratorium in de Chinese metropool Wuhan, waar de eerste uitbraak bekend werd, wordt ook mogelijk geacht.

Een team van drie onderzoekers beweert nu bewijs te hebben gevonden dat het virus daadwerkelijk uit een laboratorium afkomstig is. In een voorlopige publicatie geven ze argumenten voor het feit dat Sars-CoV-2 een specifiek genetisch gemodificeerd virus is. Het onderzoek is gepubliceerd als een zogenaamde preprint, die nog geen wetenschappelijke beoordeling heeft ondergaan.

Een van de auteurs is Valentin Bruttel, die is gepromoveerd in de immunologie en dit jaar samen met zijn collega's de Innovatieprijs won op de Duitse Biotechnologiedagen. Hij werkt in het Universitair Ziekenhuis in Würzburg. Al in de zomer van 2021 merkte hij de eerste afwijkingen in het genoom van Sars-CoV-2 op, vertelt hij aan ntv.de. Sindsdien is hij ze in zijn vrije tijd blijven bestuderen en werkte hij samen met Alex Washburn en Antonius van Dongen aan een voorpublicatie.

'Kunstmatige kopie van een virus'
"Gecombineerd met andere moleculaire aanwijzingen, laten de resultaten zien dat dit virus voor 99,9 procent een kunstmatige, waarschijnlijk gemanipuleerde kopie is van een natuurlijk virus," vertelde Bruttel aan ntv.de. De methoden die hiervoor vermoedelijk zijn gebruikt, zouden in een zeer vergelijkbare vorm ook door individuele virologische laboratoria worden gebruikt om synthetische virussen te produceren. Bruttel gebruikt deze technieken ook in zijn dagelijkse werk, maar dan om 'volledig onschadelijke' op eiwitten gebaseerde medicijnen voor auto-immuunziekten te ontwikkelen, zegt hij.

Volgens de onderzoekers hebben ze een soort 'vingerafdruk' in het genoom van Sars-CoV-2 ontdekt wat wijst op gerichte manipulatie. Volgens Bruttel is dit een regelmatig terugkerend patroon in het genoom van het virus. De onderzoeker legt uit dat laboratoria die RNA-virussen zoals Sars-CoV-2 genetisch modificeren, eerst het genoom samenstellen uit individuele DNA-bouwstenen. Met een veelgebruikte methode blijven in het genoom zichtbare 'herkenningsplaatsen' bij de knooppunten van deze bouwstenen - een kenmerkend, regelmatig patroon. Deze herkenningplaatsen kunnen het ook gemakkelijker maken om veel verschillende kunstmatige virusvarianten te maken van een voltooid DNA-genoom.

Bruttel en zijn collega's vergeleken de genomen van bekende kunstmatig gecreëerde virussen en hun natuurlijke 'modelvirussen'. "Bij natuurlijke virussen zijn de herkenningplaatsen volledig willekeurig verspreid", zegt Bruttel. In het geval van genetisch samengestelde virussen komen ze echter altijd voor in een specifiek, productiegerelateerd patroon. "Dit patroon wordt ook gevonden in Sars-CoV-2, maar niet in nauw verwante virussen". Hun voorlopige resultaten gaven aan dat de kans dat natuurlijke evolutie dit patroon bij toeval had voortgebracht ongeveer 1 op 100 was, en waarschijnlijk veel minder.

Patroon als een 'vingerafdruk'
Is het onderzoekswerk van hem en zijn collega's nu het bewijs dat Sars-CoV-2 synthetisch in een laboratorium is gemaakt? Bruttel aarzelt. "Dit patroon is vergelijkbaar met een vingerafdruk op een moordwapen", zegt hij. "We hebben aangetoond dat het uiterst onwaarschijnlijk is dat zo'n patroon, dat ook in zeker tien andere synthetische RNA-virussen te vinden is, hier puur bij toeval verschijnt." Hij benadrukt ook: "Onze publicatie richt zich alleen op deze vingerafdruk."

De preprint biedt nieuw bewijs voor de hypothese dat Sars-CoV-2 zou kunnen zijn vrijgekomen door een laboratoriumongeval dat uiteindelijk de wereldwijde pandemie veroorzaakte. De focus van deze overwegingen is een onderzoeksinstituut in de Chinese stad Wuhan: het Wuhan Institute of Virology (WIV). Het staat bekend om zijn intensieve onderzoek naar coronavirussen. Keer op keer veroorzaakte dit speculatie of Sars-CoV-2 per ongeluk was vrijgekomen tijdens genetische experimenten daar.

Ook dat is denkbaar, vindt Bruttel. "Volgens een Amerikaans krantenbericht gebeuren er alleen al in de VS bijna wekelijks gevaarlijke ongevallen in zwaarbeveiligde laboratoria", zegt hij. Aangezien de WIV, naar eigen zeggen, voor het begin van de pandemie alleen onder lage veiligheidsomstandigheden aan coronavirussen had gewerkt, waarvoor mond- en neusbescherming niet eens verplicht was, "hoeft er niet veel te gebeuren", zegt Bruttel. Een onderzoeker kan zijn gebeten door een muis, er kan iets vallen of er kunnen zich aerosolen vormen. "Een werknemer kan onbewust besmet zijn geraakt, geen symptomen hebben gehad en andere mensen hebben besmet", zegt Bruttel. Theoretisch zou het virus bijna overal in de stad kunnen zijn gekomen door asymptomatisch geïnfecteerde mensen, en vervolgens - te oordelen naar de gensequenties - maanden later voor het eerst verschijnen bij een uitbraak op de Huanan-wetmarkt in Wuhan.

Stevige kritiek uit de wetenschapswereld
Onderzoekers zijn tegenwoordig verdeeld over de vraag waar het virus oorspronkelijk vandaan kwam. Een van de meest prominente critici van de laboratoriumhypothese is de bekende immunoloog Kristian Andersen van het Scripps Research Institute in La Jolla, Californië. En Andersen reageerde op Twitter kort nadat de preprint van Bruttel en zijn collega's verscheen. Hij bekritiseerde het werk als "onzin" en zei dat de studie "zo gebrekkig was dat het niet eens zou slagen voor een kleuterschool voor moleculaire biologie", schrijft Andersen. Er zou alleen "willekeurige ruis" te zien zijn in het Sars-CoV-2-genoom.

Ook de Duitse viroloog Friedemann Weber sloot zich op Twitter aan bij Andersens kritiek op de preprint. Weber leidt het Instituut voor Virologie aan de Universiteit van Giessen. In een gedetailleerde Twitter-thread gaat hij kritisch in op aspecten van het werk. Hij stelt bijvoorbeeld dat het ook mogelijk is virussen genetisch te manipuleren zonder de sporen achter te laten die Bruttel en zijn collega's noemden - "en dat scheelt zelfs tijd, geld en werk".

Bruttel reageert kalm: "De genoemde punten van kritiek zijn tot nu toe niet betrouwbaar." Het argument dat de herkenningssequenties ook verborgen hadden kunnen zijn, is correct. "Maar de nadelen die we noemden die dit met zich meebrengt, worden niet besproken." Helaas worden er vaak beledigingen geuit. Volgens Bruttel wenst hij uitdrukkelijk dat virologen en alle andere geïnteresseerden het onderzoek van hem en zijn collega's onder de loep nemen en op zoek gaan naar zwakke punten, en daar zijn zulke eerdere publicaties voor bedoeld. "Er zijn al enkele kleine, zeer nuttige opmerkingen gemaakt en sommige punten moeten waarschijnlijk in meer detail worden besproken", geeft Bruttel toe.

Waarschuwing voor 'gain-of-function' onderzoek
Na dit werk wil Bruttel meer van zijn vrije tijd besteden aan zijn gezin en aan "zijn eigen onderzoek, dat eigenlijk veel spannender is". De Duitse onderzoeker wil ook de aandacht vestigen op de gevaren van zogenaamd "gain-of-function"-onderzoek. Bij dit onderzoek krijgen virussen nieuwe eigenschappen door genetische manipulatie.

Het risico van een pandemie die per ongeluk door kunstmatige virussen wordt veroorzaakt, wordt nog steeds flink onderschat, waarschuwt Bruttel. "Heel veel virussen die kunstmatig werden geproduceerd waren vele malen dodelijker dan Sars-CoV-2." Hij herinnert zich de viroloog Ron Fouchier, die ongeveer tien jaar geleden verontwaardiging veroorzaakte met genetische experimenten met de uiterst gevaarlijke vogelgriep. Bruttel waarschuwt: "Als zo'n gemodificeerd virus ontsnapt, kan het leiden tot de volledige ineenstorting van onze complexe voorzieningssystemen."