'State of the Union 2022': kernpunten uit toespraak Von Der Leyen

Veel symboliek en grote plannen - zo kan de State of the EU-toespraak van Commissievoorzitter von der Leyen worden samengevat. Wat blijft er over? Vijf belangrijke punten - van Oekraïne tot Denemarken tot China.

De enscenering maakt deel uit van de toespraak. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen droeg een geel jasje, met daaronder een blauw topje. Sommige van haar collega-commissarissen hadden hun outfits ook gebaseerd op de kleuren Oekraïne, geel en blauw.

"Nooit eerder heeft dit Parlement gedebatteerd over de staat van de Europese Unie terwijl er een oorlog woedt op Europees grondgebied." Met de eerste zin van haar toespraak zette von der Leyen de toon voor alles wat er in de ongeveer 60 minuten zou volgen. De analyse van de crisis werd gevolgd door concrete voorstellen voor politieke gevolgen. De aanval van Rusland op Oekraïne: ook een aanval op het Europese waardesysteem - maar een die de Unie kan afweren.

De energieoorlog met pijnlijke prijsexplosies voor de consument: dat valt niet te ontkennen, maar er zijn manieren en middelen om die tegen te gaan. In Straatsburg liet von der Leyen er geen twijfel over bestaan dat de sancties tegen Rusland effect hebben. Poetin zal falen, zei ze, de  Russische autoproductie is bijvoorbeeld met driekwart gedaald ten opzichte van 2021, het leger haalt chips uit vaatwassers om er wapens van te maken - de Russische industrie gaat achteruit.

De Commissievoorzitter gebruikte de State of the Union-toespraak ook opnieuw om haar politieke doelstellingen voor de komende maanden uiteen te zetten.

1. Onbeperkte toegang tot de Europese interne markt voor Oekraïne
Zelfs vóór de oorlog werd Oekraïne beschouwd als een bevoorrechte partner van de EU; geen enkel ander derde land ontving een vergelijkbaar niveau van financiële steun uit Brussel. Het hulpgeld werd na de Russische aanval voortdurend verhoogd. Nu wordt de hele Europese interne markt opengesteld voor onbeperkte toegang voor Oekraïne. Dit betekent bijvoorbeeld de volledige opheffing van invoerrechten; er wordt gesproken over vrij verkeer van goederen en diensten.

Dit is niet onrealistisch, zegt von der Leyen, zelfs in tijden van oorlog: "In maart hebben we Oekraïne met succes aangesloten op ons elektriciteitsnet, vandaag exporteert Oekraïne elektriciteit naar de EU." Een soortgelijke integratiemaatregel is ook gepland voor de communicatiesector, waarbij Oekraïne zal worden opgenomen in de Europese zone voor roaming.

Dan de grote verrassing in de State of the Union-toespraak: ze zou de details later vandaag in Kyiv bespreken met de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy, kondigde von der Leyen aan. De reisplannen waren geheim gehouden.

2. Het afromen van winsten van elektriciteitsproducenten
De Commissievoorzitter wil meer dan 140 miljard euro extra beschikbaar stellen voor de lidstaten - geld dat ze  door een extra heffing bij de elektriciteitsproducenten wil weghalen. Het gaat om de zogenaamde excessieve winsten die vooral producenten van kernenergie, kolenstroom en groene stroom de afgelopen maanden konden maken omdat de elektriciteitsprijs niet gebaseerd was op hun - relatief lage - producentenprijzen, maar op de duurste producentenprijzen van gasgestookte centrales.

De Commissie wil met een verordening, d.w.z. een wet die voor alle lidstaten geldt, afdwingen dat de buitensporige winsten worden omgebogen naar huishoudens en bedrijven. De ministers van Financiën van de EU hebben in principe al hun goedkeuring gegeven.

3. Denemarken als rolmodel in energietransitie
Een halve eeuw geleden, in de jaren zeventig, beleefde Europa een oliecrisis. Von der Leyen herinnerde zich de nijpende situatie  van toen- het ging niet om de olieprijs, maar om de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen zelf. Eén land in de EU had toen al de juiste conclusies getrokken: Denemarken - met enorme investeringen in de uitbreiding van windenergie.

Toen werd de basis gelegd voor de leidende rol van Denemarken op de wereldmarkt, met het scheppen van tienduizenden nieuwe banen in die sector. Von der Leyen liet na te vermelden dat Duitsland tijdens Merkels kanselierschap enkele duizenden banen in de sector hernieuwbare energie heeft verloren door een gebrek aan steun. Wel kondigde zij aan dat de doelstellingen van de "Green Deal" met de ecologische transformatie van de economie nu onverwijld zullen worden uitgevoerd.

Opgedroogde rivieren in Europa, brandende bossen, warmterecords en smeltende gletsjers in de Alpen - de zomer van 2022 zal ooit worden gezien als een "keerpunt". Als een moment waarop iets veranderde. De EU zal vasthouden aan haar ambitieuze doelstellingen op het gebied van klimaatbescherming en instandhouding van biodiversiteit, aldus von der Leyen. Lobbygroepen uit de landbouwindustrie, maar ook Europarlementariërs uit de gelederen van de conservatieven en liberalen, hebben zich hier de afgelopen maanden tegen verzet. Gezien de voedselcrisis moet de industrie nu volop kunnen produceren zonder nieuwe ecologische eisen, en een beperking op het gebruik van pesticiden en meststoffen zou nu een verkeerde maatregel. zijn

Nieuw is een programma van drie miljard euro voor de uitbreiding van de waterstofproductie. Speciaal hiervoor zal een Europese waterstofbank worden opgericht. Het moet helpen "de aankoop van waterstof veilig te stellen" en tegelijkertijd de onderontwikkelde Europese infrastructuur voor waterstof te verbeteren.

4. Hervorming van de schuldregels in de Verdragen van Maastricht
Volgens de Commissie kan men niet om de erkenning van de hogere schuldniveaus heen. Zij hebben zich in de meeste EU-landen opgestapeld, eerst tijdens de pandemie en nu dagelijks als gevolg van de oorlog, ver voorbij de door de Verdragen van Maastricht voorgeschreven grenzen. Zozeer dat slechts enkele deskundigen naleving van de schuldregels nog realistisch achten.

Slechts drie procent nieuwe schuld per jaar en een totale schuld van niet meer dan 60 procent van het nationale bruto binnenlands product - deze schuldregels van Maastricht lijken nu achterhaald, vooral voor de Zuid-Europese landen. "De lidstaten krijgen meer flexibiliteit in hun schuldreductieplannen", kondigt von der Leyen aan. De zuidelijke hoofdsteden zouden blij zijn geweest dat te horen, ware het niet dat dit naschrift luidt: "Ze moeten meer verantwoordelijk worden gehouden voor de uitvoering."

Wat dit betekent voor de eis uit Parijs om bijvoorbeeld alle investeringen in de ecologische transformatie van de economie niet mee te tellen voor het algemene schuldniveau valt nog te bezien. Er zal meer duidelijk worden in oktober - dan wil de EU-Commissie haar hervormingsvoorstellen voor het stabiliteits- en groeipact presenteren. 

5. Voorzichtig met afhankelijkheid van grondstoffen China
Na de ervaring met de onzekerheid over Russische gasleveringen waarschuwde von der Leyen voor nieuwe afhankelijkheden, bijvoorbeeld van China. Lithium en zeldzame aardmetalen zouden in de toekomst waarschijnlijk belangrijker gaan worden dan olie en gas, en tegen deze achtergrond zijn de cijfers alarmerend. China controleert momenteel 90 procent van de wereldmarkt voor zeldzame aardmetalen en 60 procent voor lithium.

Als uitweg pleit de voorzitter van de Commissie voor gerichte handelsovereenkomsten met andere producenten. Zij noemde Chili, Mexico en Nieuw-Zeeland, waar het slechts een kwestie van bekrachtiging van de overeenkomsten is, en Australië en India, twee landen waarmee de onderhandelingen nog gaande zijn.