Onderzoek: extreemlinks en extreemrechts geloven vaker in complotten
Uit onderzoek onder meer dan 100 duizend deelnemers in 26 landen blijkt een correlatie tussen het geloven in complottheorieën en identificatie als extreemlinks en vooral extreemrechts. Politicoloog André Krouwel en gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen van de Vrije Universiteit Amsterdam werkten mee aan dit onderzoek, dat werd gecoördineerd door de Johannes Gutenberg Universiteit Mainz. De resultaten zijn gepubliceerd in Nature Human Behaviour.
Complottheorieën doen in alle tijden, in alle culturen en onder alle bevolkingsgroepen de ronde. Ze duiken regelmatig op in samenhang met grote gebeurtenissen, zoals vandaag de dag bij terroristische aanslagen, de COVID-19 pandemie en presidentsverkiezingen. Zoals twee recente enquêtes in 26 landen aantonen, gaat het geloof van een individu in complotten vaak hand in hand met zijn of haar voorliefde voor politiek extremisme. Deze tendens doet zich voor aan beide kanten van het politieke spectrum, maar is meer uitgesproken bij aanhangers van extreemrechts.
Politicoloog André Krouwel: "In eerdere studies toonden Jan-Willem en ik al aan dat beide extremen meer geneigd zijn tot het geloof in complotten dan politieke gematigden, maar nu konden we laten zien dat deze neiging geldt in veel politieke contexten en culturen. De reikwijdte van deze studie, met respondenten uit 26 landen, helpt ons de reacties van aanhangers van extreemlinks en extreemrechts tijdens de coronapandemie te begrijpen."
Het internationale onderzoeksteam wilde een mogelijke relatie tussen politieke oriëntatie en complotmentaliteit onderzoeken. De twee enquêtes vormen het grootste onderzoek naar het onderwerp complotmentaliteit dat tot nu toe is uitgevoerd, zowel wat betreft de omvang met ongeveer 100.000 respondenten als het feit dat ze in 26 verschillende landen zijn uitgevoerd. De onderzoekers van VU Amsterdam maakten voor de enquêtes gebruik van Kieskompas, waarvan Krouwel de oprichter is.
Uit het onderzoek blijkt een verband tussen politieke opvattingen en de neiging om complottheorieën te geloven. "Respondenten aan de extreme uiteinden van het politieke spectrum geloven sterker in het complot dat de wereld wordt geregeerd door geheime krachten die in het duister opereren," schrijven de auteurs in hun paper voor Nature Human Behaviour. Bovendien tonen de twee enquêtes aan dat een samenzweringsmentaliteit bijzonder uitgesproken is bij diegenen die extreemrechts steunen, vooral bij mensen die stemmen op traditionele, nationalistische en autoritaire partijen.
Nationale verschillen
De onderzoekers vonden ook enkele verschillen tussen landen: Terwijl in landen in Midden- en West-Europa - zoals België (met name Vlaanderen), Duitsland, Frankrijk, Nederland, Oostenrijk, Polen en Zweden - aanhangers van extreemrechts een meer uitgesproken neiging vertonen tot het omarmen van complottheorieën, is de complotmentaliteit prominenter aanwezig bij degenen die geworteld zijn in de politieke linkerzijde in Zuid-Europese landen zoals Roemenië, Spanje en Hongarije.
Krouwel: "In Nederland zie je vooral bij aanhangers van populistisch extreemrechts een sterke neiging tot geloof in complotten. Des de meer mensen zich bedreigd voelen, des de meer ze geneigd zijn populisten te geloven die ongefundeerde complotten verspreiden die een simplistische 'verklaring' geven van wie er achter de dreiging zit. Complotten zijn in feite een cognitieve sluiproute voor mensen die de toenemende complexiteit van de wereld om ons heen niet begrijpen."
