Opgepakte Joden uit 'februarigroep' bij wijze van oefening vergast: 'Je kunt het als een proefneming zien'

Monique Verlind (DJMO)

389 Joodse Amsterdammers werden op 22 en 23 februari 1941 tijdens de eerste razzia's in Amsterdam door de Duitsers opgepakt. De verontwaardiging daarover leidde tot de februaristaking. Een expositie in het Stadsarchief vertelt 80 jaar later over hun lot zo meldt AT5. 

Historicus Wally de Lang reconstrueerde aan de hand van persoonlijke documenten het leven van ieder van hen. Wat daarbij hielp waren de 'marktkaarten' die in het stadsarchief liggen opgeborgen. Veel van de jonge mannen die werden opgepakt namelijk werkten op de markt en op hun vergunning zat een pasfoto.

Aan de hand daarvan deed De Lang weer nieuwe bijzondere ontdekkingen. Zo vond ze fietsmonteur en elektricien Joseph Meljado terug op foto's in een propagandatijdschrift van de nazi's in een artikel over concentratiekamp Buchenwald.

340 van de 389 mannen kwamen evenwel uiteindelijk in concentratiekamp Mauthausen terecht. De meesten van hen bezweken daar aan ontberingen zoals het loodzware werk in de beruchte steengroeve van het kamp. Maar De Lang heeft ook weten te ontrafelen dat in ieder geval 108 en waarschijnlijk 150 mannen in de zomer van 1941 werden afgevoerd naar slot Hartheim, nabij Mauthausen.

Geheim
Daar hadden de Duitsers al geëxperimenteerd met een 'euthanasieprogramma' voor mensen met een geestelijke beperking. Na binnenlandse kritiek kwam dat werk stil te liggen, maar in het geheim gingen de oefeningen met de gaskamers door met gevangenen uit het nabijgelegen Mauthausen.

'Je kunt het als een soort proefneming zien', vertelt conservator Ludger Smit,'en een voorbereiding op de grootschalige genocide die vanaf de zomer van '42 heeft plaatsgevonden.'

Online
Van de groep van 389 overleefden uiteindelijk twee de oorlog en de kampen. Het Namenmonument in het Stadsarchief is nog niet fysiek, maar wel online te bezoeken. Het boek van Wally de Lang is ook te bestellen.