CIA ging bij verhoren ver over de schreef
Leden van de Amerikaanse Senaat hebben een vernietigend rapport geschreven over de verhoormethoden van de CIA na de terreuraanslagen van 11 september 2001. Gevangenen werden onderworpen aan praktijken die de wettelijke beperkingen ver overschreden, zonder dat dit veel bruikbare informatie opleverde.
Volgens het rapport van de Senaatscommissie voor de inlichtingendiensten heeft de CIA het land misleid met de stelling dat door de gebruikte verhoortechnieken levens zijn gered. Voor die stelling is volgens de commissie in de eigen dossiers van de CIA geen enkel bewijs te vinden.
Van het verder nog geheime rapport van 6700 bladzijden zijn dinsdag de samenvatting en conclusies openbaar gemaakt, samen zo'n vijfhonderd bladzijden.
"Volgens iedere gebruikelijke betekenis van de term werden de gevangenen van de CIA gemarteld", zei de Democratische voorzitter van de Senaatscommissie, Dianne Feinstein. De methoden waren 'veel bruter dan men deed geloven', maar leverden niets op. Feinstein sprak van een smet op het Amerikaanse blazoen en noemde de publicatie van het rapport een belangrijke stap naar het herstel van Amerikaanse waarden. De onthullingen kunnen grote beroering wekken in de wereld, maar het rapport is te belangrijk om op de plank te laten liggen, zei zij.
President Barack Obama zei te hopen dat de openbaarmaking helpt de verhoormethoden te laten 'waar zij horen - in het verleden'. In een schriftelijke verklaring liet hij weten dat het rapport hem sterkt in de overtuiging dat de ondervragingstechnieken 'niet alleen inconsistent zijn met onze waarden als natie, maar ook onze bredere terreurbestrijdingsinspanningen of onze nationale veiligheidsbelangen niet hebben gediend'.
Behalve waterboarden - een techniek waarbij iemand het gevoel krijgt te verdrinken - bestonden de ondervragingsmethoden onder meer uit het langdurig onthouden van slaap, slaan en tegen muren smijten van gevangenen, opsluiten in kleine dozen, langdurige isolatie en bedreiging met de dood.
Het ondervragingsprogramma van de CIA kwam voort uit een geheim bevel in 2002 van toenmalig president George W. Bush, in reactie op de aanslagen van 11 september. Het bevel machtigde de CIA terroristen vast te zetten; volgens het rapport stond er niets in over verhoren. Obama beval een eind aan de ondervragingsmethoden toen hij bijna zes jaar geleden aantrad, hoewel de hardste methoden in de jaren daarvoor al waren gestaakt.
Volgens het rapport hebben hooggeplaatste functionarissen van de CIA de president, het ministerie van justitie, het Congres en het Amerikaanse publiek jarenlang voorgelogen. Ook was er mismanagement; zo wist de CIA op een gegeven moment zelf niet meer hoe veel mensen werden vastgehouden. De onderzoekers van de Senaat komen uit op een aantal van 119, terwijl in memo's die in 2009 openbaar werd gemaakt een aantal van 98 werd genoemd. Ten minste 39 van hen werden aan de harde ondervragingsmethoden onderworpen, zeggen de onderzoekers. De CIA houdt het op dertig.
Feinstein zei dat het CIA-programma neerkwam op 'geheime detentie voor onbepaalde tijd en de toepassing van brute ondervragingstechnieken in strijd met de Amerikaanse wet, verdragsverplichtingen en onze waarden'.
De CIA liet in een verklaring weten dat het rapport 'een deel van het verhaal vertelt', maar 'te veel tekortkomingen vertoont om als officieel verslag van het programma te dienen'.
Voormalige CIA-functionarissen wijzen de conclusies van het rapport fel van de hand. Ook Republikeinse senatoren nemen afstand; in een schriftelijke verklaring betichten ze de Democraten van onnauwkeurigheden, slordige analyses en selectief omgaan met bewijs om tot vooraf bepaalde conclusies te komen.
"Wij weten dat het programma heeft geleid tot de gevangenneming van leiders van Al-Qaida en hen verwijderde van het slagveld, dat het aanvallen met massale slachtoffers heeft voorkomen en dat het duizenden Amerikaanse levens heeft gered", zei George Tenet, die ten tijde van de aanslagen van 11 september CIA-directeur was. Volgens Tenet ontbreekt in het rapport de context waarin de verhoren werden gevoerd, toen het land nog niet bekomen was van de aanslagen en de CIA ervan overtuigd was dat er meer op til waren. De hele overheid stond onder druk om een tweede golf aanslagen te voorkomen en had onvoldoende informatie om die mogelijkheid aan te pakken. "Het was iedere dag een tikkende tijdbom", zei Tenet.
