FOK!toen: Operatie Market Garden
Het is deze week op de kop af zeventig jaar geleden dat de grootste militaire operatie op Nederlands grondgebied tijdens de Tweede Wereldoorlog plaatsvond. Een operatie die echter uit zou lopen op een grote mislukking waardoor een groot deel van Nederland nog niet van de nazi's kon worden bevrijd. In FOK!toen vandaag een terugblik op Operatie Market Garden.
Uit de Friesche Courant van 18 september 1944
De planning van Market Garden
Na het grote succes van D-Day en de daaropvolgende Operatie Overlord, waarbij op 25 augustus de Franse hoofdstad Parijs was bevrijd, wilden de geallieerden hun opmars doorzetten in de richting van de Duitse linies. De Britse bevelhebber veldmaarschalk Bernard Montgomery kwam met een plan dat uit een tweetal delen bestond, genaamd Operatie Market en Operatie Garden. De bedoeling was dat Britse en Amerikaanse luchtlandingsdivisies alle grote bruggen over de Rijn, Maas en Waal zouden veroveren zodat grondtroepen vanuit België op konden rukken in de richting van het IJsselmeer. Op deze manier zouden de zich nog in Nederland bevindende Duitsers gedwongen zijn om zich terug te trekken naar hun thuisland. Daarnaast hadden de geallieerde strijdkrachten hun vizier gericht op het Rurhgebied, het hart van de Duitse oorlogsindustrie. Operatie Market omvatte het luchtlandingsplan en Operatie Garden het grondoffensief, samen werd dit Operatie Market Garden.
Dolle Dinsdag
Begin september waren veel Duitsers op de vlucht geslagen naar het noorden toen bekend werd dat de geallieerden tot ver in België waren doorgedrongen. Op 1 september had de Duitse Rijkscommissaris Seyss-Inquart laten weten dat alle Duitse burgers in Nederland naar het oosten van het land moesten gaan. Ook Mussert, de leider van de Nationaal Socialistische Beweging liet zijn partijleden weten dat het raadzaam was om naar het oosten te vluchten. Op de dag, die de geschiedenisboeken in zou gaan als Dolle Dinsdag, sloegen duizenden NSB'ers op de vlucht. Meer over die dag kun je hier lezen.
Door het relatief snelle oprukken van de geallieerde troepen ontstonden er ook logistieke problemen. De bevoorrading van de manschappen ging namelijk via Normandie en liep vanwege het gebrekkige spoor- en wegennetwerk de nodige vertraging op. Daarnaast was er ook een prestigestrijd gaande tussen Montgomery en Eisenhower. Eisenhower was voorstander van vertraagd optrekken langs een breed front om zo door middel van militaire strategie de Duitsers stelselmatig te treffen. Montgomery geloofde daartegen stellig dat het tijd was voor een gedurfde aanval. Op 10 september bereikten de twee bevelhebbers een compromis. Bij besprekingen in het net bevrijde Brussel kreeg Montgomery groen licht voor Operatie Market Garden.
Uit The Age van 15 september 1944
Het begin van de operatie
De vroege ochtend van 17 september begon Operatie Market Garden met een zwaar bombardement van de vliegbases in zuidelijk Nederland en Duits luchtafweergeschut. Op deze wijze werd de aanvoer van de luchtlandingstroepen later die dag veilig gesteld. Vanuit Groot-Brittannië steeg een luchtvloot op, bestaande uit dik 1000 troepentransportvliegtuigen, 500 zweefvliegtuigen en zo'n 1000 jagers. De Amerikaanse 101e Luchtlandingsdivisie, ook wel bekend als de Screaming Eagles, zou in het gebied rond Eindhoven worden gedropt. De langzaam en laagvliegende Dakota's waren een gemakkelijk doelwit voor het Duitse afweergeschut. Van de 424 toestellen werden er 16 neergehaald en raakten meer dan honderd toestellen beschadigd. Van de 70 zweefvliegtuigen bereikten 53 hun eindbestemming.
Het 501e regiment was bij Veghel geland en had daar binnen twee uren de bruggen over de Aa en de Zuid-Willemsvaart ingenomen. Het 502e regiment nam ondertussen Sint Oedenrode in en veroverde de brug over de Dommel. Een compagnie van het 502e regiment werd naar de brug in Best gestuurd om deze als reservebrug te beschermen als het regiment er niet in zou slagen om de brug nabij Son in te nemen. Bij het naderen van de brug over het Wilhelminakanaal bij Son ontstonden er zware vuurgevechten met de Duitsers. Vlak voordat het 506e regiment de brug in kon nemen bliezen de Duitsers hem op. Ook de brug bij Best werd door de Duitsers opgeblazen en de geallieerde genietroepen moesten hard aan het werk om een vervangende brug te bouwen voor de manschappen van het Britse 30e Legerkorps, zo'n 50.000 soldaten en 22.000 voertuigen sterk, die in aantocht waren vanuit het Belgische Lommel.
De eerste misser
De 82e Luchtlandingsdivisie ('All American'), wiens doel de stad Nijmegen was, had een langere en eveneens onrustige vlucht. In de omgeving van Vught werd een Amerikaans zweegvliegtuig neergehaald. Bij de 25 omgekomen inzittenden was ook een Amerikaanse officier. Omwonenden die als eersten bij het neergestorte vliegtuig aankwamen vonden een aktetas met allerlei paperassen als inhoud. Een man besefte dat deze papieren wellicht wel wat geld waard waren en ging met de aktentas naar het hoofdkwartier van General-Oberst Student, een landhuis ten zuiden van Vught. Vanaf dat moment waren de Duitsers precies op de hoogte van de plannen van de geallieerden.
Na een kort maar hevig gevecht kregen de Amerikanen de brug bij Grave ook in handen. De geallieerde troepen kregen van het verzet te horen dat veel Duitsers uit Nijmegen vertrokken en dat de Waalbrug slecht werd verdedigd. Twee compagnieën van de 82e Luchtlandingsdivisie trokken Nijmegen in maar kwamen al snel in gevecht met een verkenningseenheid van de 9e SS-Pantserdivisie. Omdat de Waalbrug bij Nijmegen de laagste prioriteit kreeg zou het enkele dagen duren voordat deze zou worden ingenomen. Mede hierdoor zou Operatie Market Garden mislukken.
Een brug te ver
De derde stad die de geallieerden op hun programma hadden staan was Arnhem. Het was vooral bij deze stad dat men op hevige tegenstand stuitte. Manschappen van de Britse eerste luchtlandingsdivisie bevonden zich in de omgeving van Heelsum en Wolfheze waar geen enkele weerstand werd geboden. De Britse eenheden kampten echter wel met een groot probleem. De radioapparatuur werkte niet goed en zodoende kon men onderling slecht contact onderhouden met andere regimenten. Een andere compagnie was in een hinderlaag gelopen bij Wolfheze. De eerste parachutistenbrigade kreeg de opdracht om op te trekken naar de verkeersbrug in Arnhem. De Britse bataljons liepen ernstige vertraging op, na in gevecht te zijn geraakt met een paar honderd man van de SS.
Op het moment dat de Britten bij Arnhem aankwamen werd de spoorbrug bij Arnhem opgeblazen. Bij de schipbrug ontbrak het middelste deel en zodoende werd de verkeersbrug bij Arnhem een prioriteit. Het 2e parachutisten bataljon, onder leiding van luitenant kolonel John Frost, nestelden zich aan de noordzijde van de brug in enkele gebouwen. Meerdere aanvallen om de zuidelijke oprit van de brug te bezetten mislukten en het werd Frost duidelijk dat ze in hun eentje niet in zouden slagen om de brug in te nemen.
Versterkingen
Op 18 september werd Eindhoven door de 101e Luchtlandingsdivisie veroverd. Terwijl bij Son een Baileybrug werd gebouwd waren bij Eerde en Veghel versterkingen aangekomen in de vorm van het 2e en 3e bataljon van het 501e Parachute Infantry Regiment. Er werd een tegenaanval van de Duitsers verwacht. Deze kwam diezelfde dag nog toen Duitse troepen vanuit Schijndel de aanval op Veghel openden. De 82e Luchtlandingsdivisie probeerde ondertussen de Waalbrug bij Nijmegen te veroveren, maar wist daar niet in te slagen. Ook in en rondom Arnhem werd hevig gevochten. De manschappen onder leiding van Frost wisten alle aanvallen af te slaan. De 4th Parachute Brigade kwam op de Ginkelse Heide in een veldslag met de Duitsers terecht.
De derde dag van Operatie Market Garden leek voor de wind te gaan. De brug bij Son was gerepareerd terwijl de brug bij Veghel door Britse tanks werd versterkt. De brug bij Nijmegen kon nog steeds niet ingenomen worden en ook in Son moesten meerdere zware aanvallen van de Duitsers afgeslagen worden. 19 september werd echter een dag met catastrofale gevolgen voor de Britse eenheden in Arnhem. Het lukte de soldaten niet om de brug in te nemen en na zware verliezen moesten de Britten zich terugtrekken in de richting van Oosterbeek. Terwijl de Britse troepen nog aan het terugtrekken waren landde er ook een Poolse divisie met hun zweefvliegtuigen met al hun zware materieel midden in het gevecht. Het grootste gedeelte van dit gevechtsmateriaal ging hierbij verloren. Op de avond van 19 september bombardeerden de Duitsers ook nog eens de stad Eindhoven, waarbij 227 mensen om het leven kwamen.
Uit The Age van 20 september 1944
Jan van Hoof
Op 20 september kon eindelijk de brug bij Nijmegen ingenomen worden. De Duitsers hadden explosieven aangebracht op de Waalbrug maar een sabotageactie van verzetstrijder Jan van Hoof wist te voorkomen dat de brug opgeblazen werd. In Arnhem was ondertussen een uiterst precaire situatie ontstaan. De brug was nog in handen van de Britten maar vanwege een tekort aan water, voedsel en munitie kon dat niet lang meer duren. Van de 10.000 gelande parachutisten van de 1e Luchtlandingsdivisie waren er nog maar zo'n 3000 over in Oosterbeek en zo'n 500 man bij de brug in Arnhem. Ook bij het Brabantse Eerde vonden zware gevechten plaats waarbij een groot deel van het dorp aan puin werd geschoten.
Een dag later wisten de Duitsers de laatste Britten bij de brug van Arnhem te verjagen. Vanaf dat moment konden versterkingen aangevoerd worden om de Britse opmars naar Arnhem tot stoppen te dwingen. De Duitse tegenaanval kwam niet veel verder dan Elst. Bij Driel waren ondertussen eenheden van de Poolse brigade geland. Op 22 september zetten de Duitsers 2.500 man in tegen de op 21 september gelande Polen. Na urenlange vuurgevechten weten zo'n 50 polen met rubberbootjes de Rijn over te steken. Na een week was het eigenlijk al duidelijk dat Operatie Market Garden gedoemd was om te mislukken. Met sluipschutters en artilleriebeschietingen werd het kleine beetje hoop dat de geallieerden nog hadden aan gort geschoten.
Uit The Age van 22 september 1944
Nadat de Duitsers op zondag 24 september Veghel opnieuw hadden bezet was dat de nekslag voor Operatie Market Garden. De daaropvolgende dag werden voorbereidingen getroffen voor een grootschalige evacuatie die de nacht daarop plaats zou vinden. Onder dekking van zware artilleriebeschietingen vanuit Nijmegen werden 2163 man naar de zuidelijke Rijnoever gebracht. Vanwege de felle aanvallen van de Duitsers moest men bij het aanbreken van de dag de evacuatie afbreken. Gewonden werden samen met eenheden van de medische dienst achtergelaten. In de afgelopen tien dagen werden aan geallieerde zijde in totaal zo’n 17.000 man gedood, gewond of krijgsgevangen gemaakt. Aan Duitse zijde vielen tussen de 4000 en 8000 doden en gewonden.
Uit het Vrije Volk van 13 september 1969
De gevolgen
Door het mislukken van Operatie Market Garden zou de Tweede Wereldoorlog in Europa met een half jaar verlengd worden. Ook kregen het westen en noorden van Nederland te maken met een zware hongerwinter. De ambitieuze plannen van Montgomery bleken een brug te ver te zijn.
