Stemplicht: een vloek of een zegen?
De doorgaans lage opkomst bij de Europese Parlementsverkiezingen zijn een smet op het blazoen van een stembusgang die de toekomst van de Europese Unie bepaalt. Ook deze week worden in veel EU-landen lage opkomstcijfers verwacht en Nederland is hierop geen uitzondering.
In Nederland wordt een opkomst van minder dan veertig procent verwacht, meldde TNS Nipo vorige week. Nederland kende tot 1970 een opkomstplicht bij verkiezingen. Als een stemplicht wordt ingevoerd, zal het lage cijfer ongetwijfeld stijgen. Hoe werken andere landen hiermee?
Veel landen werken al decennia met een stemplicht. België kent een opkomstplicht voor elke kiesgerechtigde burger. Wie zijn plicht verzaakt, riskeert een boete of zelfs uitsluiting van benoemingen van de openbare overheid. In andere landen kan niet stemmen ook leiden tot boetes, die uiteenlopen van 1,15 euro (Brazilië) tot wel 365 euro (Argentinië). Overigens worden deze boetes in veel gevallen niet opgelegd. Soms leidt herhaaldelijk niet stemmen tot intrekking van het kiesrecht.
Andere naties verbinden nog serieuzere sancties aan weigering deel te nemen aan het democratische proces. In Australië en Fiji kan herhaaldelijk thuisblijven in een celstraf resulteren. In Griekenland is regelmatig stemmen voorwaarde voor het verkrijgen van een paspoort. In dictatuur Noord-Korea wordt niet stemmen als een daad van verzet gezien, waarop het werkkamp of de doodstraf staan.
In België vrezen veel analisten dat het afschaffen van de stemplicht de vaak al lage verkiezingsopkomst nog verder zal doen kelderen. Nederland koos in 1970 voor het afschaffen van de opkomstplicht omdat mensen die onvoldoende geïnteresseerd zijn in politiek niet gedwongen moeten worden om geëngageerde burgers te worden. De vrees is dat wanneer de regering onverschillige burgers dwingt naar de stembus te gaan, zij een stem uitbrengen op een kandidaat die zij niet of vaag kennen bij verkiezingen die hen niet interesseren. Dat leidt in zekere zin juist tot een minder representatieve verkiezingsuitslag.
