VVD-denktank wil experiment met lekenrechtspraak

Een experiment met lekenrechtspraak moet uitwijzen of zo de legitimiteit van de rechterlijke macht kan worden versterkt. Dat stelt de Teldersstichting, het wetenschappelijk bureau van de VVD, in een advies dat maandagmiddag wordt overhandigd aan minister van Veiligheid en Justitie Ivo Opstelten (VVD).

Het gaat niet om juryrechtspraak; de liberale denkers stellen voor om bij rechtszaken een 'schaduwraadkamer' op te zetten waarin naast de rechters ook leken plaatsnemen. De oordelen van deze gemengde raadkamers zijn niet juridisch bindend, maar kunnen wel worden vergeleken met de echte vonnissen, staat in het rapport, dat is opgesteld onder leiding van de Utrechtse mensenrechtenhoogleraar Tom Zwart.

Ook kan worden bekeken welke invloed deze leken hebben op het vertrouwen in de rechtelijke macht en welke indruk lekenrechtspraak achterlaat op de slachtoffers. De Teldersstichting vindt het 'niet meer dan vanzelfsprekend' dat wordt bekeken of leken de legitimiteit van de rechtspraak kunnen versterken, omdat Nederland 'uniek is' onder democratische rechtsstaten vanwege het 'volledige gebrek aan lekenparticipatie'.

Een andere aanbeveling is om het OM de bevoegdheid te geven om lichte strafzaken af te doen via een bemiddelingsgesprek. Het gaat daarbij om eenvoudige zaken zoals mishandeling, bedreiging of diefstal waarbij het slachtoffer het in eerste plaats te doen is om excuses van de verdachte. In dergelijke gevallen is een zogeheten herstelgerichte procedure een geschiktere manier om de geschokte rechtsorde te herstellen dan de strafrechtelijke procedure.

Ook moet er een onderzoek komen naar de 'opvallende ondervertegenwoordiging' van rechters met een niet-westerse achtergrond, aldus de Teldersstichting. Het is belangrijk dat de rechterlijke macht een afspiegeling is van de waarden en rechtsnormen zoals die worden beleefd in de samenleving.

Reden voor het onderzoek is dat de rechterlijke macht de afgelopen jaren in 'zwaar weer' is beland. Dat is het gevolg van bijvoorbeeld gerechtelijke dwalingen zoals in de zaak van Lucia de Berk. Maar ook het proces tegen PVV-leider Geert Wilders stelde het rechterlijk gezag 'op de proef', staat in het rapport.

Verder is het lage percentage veroordelingen van veelvoorkomende criminaliteit reden voor de Teldersstichting zich af te vragen waar het vertrouwen in de rechterlijke macht op is gebaseerd en hoe de legitimiteit van de rechterlijke macht kan worden versterkt. Voor de erkenning van het gezag van de rechterlijke macht door burgers is het namelijk 'van wezenlijk belang' dat de rechtspraak is ingebed in de samenleving.

De auteurs van het rapport vinden overigens niet dat sprake is van een legitimiteitscrisis in de rechterlijke macht. "Maar het 'zwaar weer' voor de rechtspraak kan wel aanleiding zijn om de legitimiteit van de rechterlijke macht te betwisten." En voor de vitaliteit van de rechtsstaat kan het vertrouwen in de rechtspraak 'moeilijk overschat' worden, aldus de Teldersstichting.