Mens blijkt dier als vele andere
Mensapen zijn veel menselijker dan gedacht - en steken mensen soms op hun eigen terrein de loef af. Dat blijkt uit recent onderzoek van primatologen. Dat primaten over taalgevoel, inlevingsvermogen en rekenvaardigheden beschikken was al langer bekend, maar de ontdekking dat apen ook ver vooruit kunnen plannen deed onderzoekers onlangs opnieuw versteld staan.
Het Max Planck Instituut bood orang-oetans en bonobo's acht verschillende werktuigen aan, waarvan slechts twee hen konden helpen voedsel te bemachtigen. Kozen de apen het juiste gereedschap, dan verhuisden de onderzoekers hen naar een ander verblijf, waar ze hen tot wel veertien uur lieten wachten of zelfs overnachten. In nagenoeg alle gevallen namen de proefdieren het gereedschap mee naar de wachtkamer, zodat ze het de volgende dag konden gebruiken. Het einddoel, de vereiste tussenstappen én instrumenten lieten de apen geen ogenblik los.
Met die prestatie deden de primaten in niets onder voor een mens die lang voor een reis zijn koffer pakt, meent de directeur van het apenonderzoekscentrum van het Duitse instituut. ''Voor mensen is dat zo'n cruciale vaardigheid, het is zo belangrijk'', zegt Josep Call bewonderend. ''Ieder jaar ontdekken we dingen waarvan we dachten dat ze hun kunnen te boven gingen.''
Een paar jaar geleden stelden wetenschappers al vast dat chimpansees stenen verzamelen en bewaren om later als wapen of projectiel te gebruiken. Maar dit voorjaar schreef primatoloog Mathias Osvath in het online wetenschappelijk tijdschrift PLoS One dat de onder bezoekers van de dierentuin in het Zweedse Gavle beruchte chimpansee Santino tot nog meer in staat is. Santino legt niet alleen een munitievoorraad aan en wendt die aan om pottenkijkers te bekogelen, maar verbergt zijn stenenarsenaal ook onder het hooi in zijn verblijf. Zo kan hij ongewenst bezoek, dat door ervaring wijs geworden inmiddels op veilige afstand bleef, verrassen.
Santino voert desnoods een staaltje theater op om zijn slachtoffers in een hinderlaag te lokken. Hij hing volgens Osvath de brave borst uit, toonde geen spoortje agressie en kauwde quasi-verveeld op een appel. Tot zijn bezoek binnen bereik kwam: dan ontpopte de chimpansee zich als de woesteling die dierentuinbezoekers hebben leren vrezen.
Dat apen beseffen dat kennis macht is, bleek ook uit andere recente experimenten. Een chimpansee die als enige zicht heeft op verborgen voedsel, leert razendsnel die informatievoorsprong te benutten. Hij weet zich niet alleen in te leven in zijn concurrenten, maar leest ook hun gedachten, schat in hoe zij zullen handelen en buit die kennis uit. Dat is een vaardigheid die mensen als peuter opdoen, maar die buiten het bereik van mensapen leek te liggen.
Het puikje van de evolutie, de kroon op de schepping - de mens beschouwde zichzelf eeuwenlang als de elite van het dierenrijk. Maar wetenschappers beschouwen de mens niet langer als 'gelijker dan de andere dieren'. Het aantal onderzoeken naar apenintelligentie is de afgelopen jaren verdubbeld. ''Het is niet langer de vraag of mensapen denken, maar hoe ze denken'', stelt onderzoeker Brian Hare van de Amerikaanse Duke University.
En dat onderzoek levert soms bescheiden stemmende uitkomsten op. Mensen die het voor een geheugenspelletje wagen op te nemen tegen de orang-oetans van de Nationale Dierentuin in Washington bijten steevast in het zand. ''Ik ben gepromoveerd, je mag toch in godsnaam verwachten dat mijn brein dat van een orang-oetan kan aftroeven'', tandenknarst Don Moore van de dierentuin.
Biologen hebben nog meer slecht nieuws voor mensen die zich boven de rest van het dierenrijk verheven wanen. We hebben niet alleen mensapen, maar ook andere dieren onderschat. Ook honden, olifanten en dolfijnen, die veel minder genetisch materiaal met mensen delen dan primaten, doen onderzoekers versteld staan met hun intelligentie. ''Menselijke vaardigheden die we lang voor ingewikkeld en bijzonder hielden, zijn waarschijnlijk helemaal niet zo ingewikkeld en bijzonder'', concludeert de vermaarde Nederlandse primatoloog Frans de Waal.
Biologen zetten met die bevindingen inmiddels ook ethici aan het werk. Hoe rechtvaardigen we immers dierproeven, en hoe gaan we om met de rechten van dieren, als de inwoners van het dierenrijk gelijk blijken?
Mens blijkt dier als vele andere (Foto: Novum)
