Kerstliedjes: © 800 A.D.

800 na Christus, de oostkust van Engeland, 25 december. Vanuit Noorwegen kwamen ze – bloeddorstige rooftochten ondernemend langs de hele West-Europese kust. De verwachte tegenstand bleef ditmaal vreemd genoeg uit – het vissersdorpje leek verlaten toen kapteins Leif en Erik de vloot lieten aanmeren. De roodbebaarde mannen klommen snel de boten uit en liepen in de richting van het enige stenen gebouw van het plaatsje, de kerk. Sneeuw gutste in vlagen over de lege, stille straten, waar behalve de wind alleen het geroezemoes van de Vikingen te horen was. 

Op het dorpsplein hielden de mannen halt – met het draaien van de wind kwam een gezang ter ore, dat door  de zwiepende windvlagen als stemmen van geesten werd meegevoerd. De één na de andere man stopte met praten, schoof zijn zwaard in het holster, en neigde zijn oor naar het lied. Langzaam liepen ze richting de kerk. Net buiten de deur bleven ze weer staan, voor enkele vredige minuten de kerstzang vredig op hen in latende werken. Hoewel men de taal niet verstond waren de woorden nu luid en duidelijk te verstaan; het was de Latijnse versie van een lied dat nog jaarlijks ten gehore wordt gebracht:

O come, o come, Emmanuel
And ransom captive Israel
That mourns in lonely exile here
Until the Son of God appear

Eén der kruistochten, ergens in de dertiende eeuw, 25 december, Jeruzalem. Eventjes is de tot op heden voortdurende strijd tussen de drie grote monotheïstische religies in het Beloofde Land gestopt. In de forten, op de straten en in de vele gebedshuizen die de stad rijk is klinkt een relatief nieuw gezang in velerlei talen. Waren wij als in het Beckman-boek magisch geteleporteerd, dan had eenieder van ons luidkeels mee kunnen zingen:

Komt allen tezamen,
Jubelend van vreugde
Komt nu, o komt nu
Naar Bethlehem

Engeland, eind zestiende eeuw, 25 december, Londen. Vandaag worden er geen toneelstukken ten tonele gebracht in The Globe, het splinternieuwe en immens populaire theater van William Shakespeare. Vandaag is het theater leeg en galmen uit alle kerken in de stad allerlei recente meezingers, van “Deck the Halls with Boughs of Holly” tot “Oh Christmas Tree, Oh Christmas Tree”; de kleine kerk voor Nederlandse expats zingt “Nu zijt wellekome”. Carolers schuimen van straat naar straat en van deur tot deur, zingen de klassiekers eveneens, en sluiten sinds een jaar of honderd steevast af met een 500 jaar later nog even bekend als vrolijk deuntje, waarvoor ze in ruil geld, eten of drank terugkregen; getuige ook de regel “now bring us some figgy pudding”:

Good tidings we bring
To you and your kin;
We wish you a merry Christmas
And a happy New Year!

Londen, 24 december, 1790. Het zijn roerige tijden: de Amerikanen hebben hun onafhankelijkheid pas acht jaar eerder bevochten, de Fransen zijn sinds een jaar aan een bloedige revolutie begonnen en de koning is gek. Gelukkig is ook in de achttiende eeuw een bijzonder groot aantal kerstliederen geschreven om de grimmigheid toch eventjes te kunnen vergeten. Zouden we de Londense straten bewandelen op Kerstavond, dan zouden we een hele hoop carols direct herkennen en meeblèren:

“Joy to the world, the Lord is come”,
“Hark, the herald angels sing”,
“God rest ye merry gentlemen”,
“The twelve days of Christmas”, en
“Days of Auld Lang Syne”.

Duizend jaar lang waren kerstliederen uitsluitend christelijk. Duizend jaar lang kwamen de liederen steevast uit Europese landen. Daar kwam halverwege de negentiende eeuw een kentering in met een lied dat eigenlijk voor Thanksgiving geschreven was: Jingle Bells, 1849, Verenigde Staten. Jingle Bells blijkt het overduidelijke omslagpunt: vanaf dat moment worden vrijwel alle wereldwijd bekende en jaarlijks herhaalde kerstliedjes geschreven in de States. Ook is het niet langer vanzelfsprekend dat de teksten christelijk zijn. Tegen het eind van de negentiende eeuw had de westerse cultuur de volgende liederen aan haar repertoire toegevoegd:

“Silent night, holy night” (1816, Oost.),
“Oh holy night, the stars are brightly shining” (1847, Fr.),
“Jingle bells, jingle all the way” ('49, V.S.),
“Ere zij God in de hoge” ('50, Ned.),
“We three kings of Orient are” ('57, V.S.),
“Kling, klokje klingelingeling” ('60, Dld.),
“Away in a manger” ('85, V.S.).

De definitieve ontchristelijking van kerstliederen werd vanaf de jaren dertig ingezet. De “Coca Cola”-mythologie rondom de kerstman kristalliseerde in 1934 in de hit “Santa Claus is Coming to Town”; uit hetzelfde jaar stamt “Walkin' in a Winter Wonderland”. In het eerste Amerikaanse oorlogsjaar 1942 kregen we “I'm Dreaming of a White Christmas”, opnieuw volledig zonder referenties aan christendom, want geschreven door de Joods-Amerikaanse grootheid Irving Berlin. Uit 1944, toen men hoopte de Duitsers met kerst te verslaan, zong Bing Crosby zijn tweede grote oorlogskersthit met “I'll Be Home for Christmas, Please Remember Me”; de andere hits van dat jaar liegen er ook niet om: de daterape-song “Baby, It's Cold Outside” en “The Christmas Song (Merry Christmas to You)”.

De bevrijding gaf ons vanaf '45 zo'n immense lijst aan bekende kerstliedjes in de forties, fifties en sixties, dat uitleg langer duurt dan een lijstje zelf. Dus daar komt-ie, hieronder. In de jaren '46, '49, '50, '57, '63 en '70 kwamen (uiteindelijk, decennia later vast te stellen) meerdere klassiekers uit, in de meeste tussenliggende jaren minstens één.

Let It Snow – 1945 (Verenigde Staten)
Christmas Island – 1946 (V.S.)
Sleigh Ride – 1946 (V.S.)
Blue Christmas – 1948 (V.S.)
What Are You Doing New Year's Eve – 1949 (V.S.)
C-H-R-I-S-T-M-A-S – 1949 (V.S.)
Rudolph, the Red-Nosed Reindeer – 1949 (V.S.)
Frosty the Snowman – 1950 (V.S.)
Silver Bells – 1950 (V.S.)
It's Beginning to Look a Lot Like Christmas – 1951 (V.S.)
I Saw Mommy Kissing Santa Claus – 1952 (V.S.)
Santa Baby – 1953 (V.S.)
Jingle Bell Rock – 1957 (V.S.)
The Little Drummer Boy – 1957 (V.S.)
Santa Claus Is Back in Town – 1957 (V.S.)
Rockin' Around the Christmas Tree – 1958 (V.S.)
My Favorite Things – 1959 (V.S.)
Please Come Home for Christmas – 1960 (V.S.)
An Old Christmas Card – 1963 (V.S.)
It's the Most Wonderful Time of the Year – 1963 (V.S.)
It's Christmas Time All Over the World – 1963 (V.S.)
Christmas (Baby Please Come Home) – 1963 (V.S.)
You're a Mean One, Mr. Grinch – 1966 (V.K.)
Happy Birthday, Dear Jesus – 1967 (V.S.)
Feliz Navidad – 1970 (Puerto Rico)
It's Gonna Be a Cold Cold Christmas – 1970 (Ierland)

Dan houden we nog De Moderne Tijd over: de decennia die de meeste lezers in elk geval deels bewust meegemaakt hebben. In de seventies en eighties werden er bijzonder weinig kerstklassiekers meer gemaakt in de V.S., alsof men eventjes teerde op het overschot dat de eerdere decennia geproduceerd hadden. De beurt was daarom aan andere landen, met name Zweden, Engeland en Ierland. Tevens zien we opnieuw een kentering in de inhoud vanaf 1970: kerst ging van christelijk naar 'gezellig knus samenzijn' in de negentiende en twintigste eeuw, maar evolueerde verder naar liederen die kerst politiseren of ridiculiseren, zowel de religieuze als de gedwongen vrolijke versie ervan. Voorbeelden te over, al staan er ook in het vrij beperkte lijstje minder dan veertig jaar oude kersthits een aantal 'normale' kerst- en nieuwjaarnummers.

In het kort is mijn punt deze week dat het overgrote merendeel van de liedjes die zelfs de Top 40-jeugd van nu kan meezingen, een halve eeuw of ouder is; dat alleen het idee, dat van Voltaire tot Karel de Grote en van William Wallace tot Roosevelt, we op de één of andere manier tig liederen letterlijk honderden of duizenden jaren opnieuw bleven en blijven zingen. Maar ik dwaal af: zoals beloofd hieronder het lijstje vanaf '71.

De lijst is verre van compleet; aanvullingen zijn daarom meer dan welkom. Ook ben ik benieuwd welke liederen uw favoriet zijn, en vooral ook welke uitvoering(en) ervan.

Happy Xmas (War Is Over) – 1971 (V.K.)
I Wish It Could Be Christmas Everyday – 1973 (V.K.)
Grandma Got Run Over by a Reindeer – 1979 (V.S.)
Happy New Year – 1980 (Zweden)
Do They Know It's Christmas? – 1984 (V.K.)
Thank God It's Christmas – 1984 (V.K.)
Drivin' Home for Christmas – 1988 (V.K.)
Grown-Up Christmas List – 1990 (Canada/V.S.)
All I Want for Christmas Is You – 1994 (V.S.)
Mr. Hankey the Christmas Poo – 1997 (V.S.)
Merry Fucking Christmas – 1998 (V.S.)
My Only Wish (This Year) – 2000 (V.S.)
Christmas Is All Around – 1966 (V.K.); 2003 (V.K.)