Sociaal advocaat notariaat
Een beetje fan van detectiveseries kent het wel: 'U heeft recht op een advocaat.' In het strafrecht vloeit dit recht voort uit het idee dat iedereen een eerlijk proces toekomt. Ook buiten het strafrecht staat het idee centraal dat iedereen de mogelijkheid moet hebben om rechtsbijstand te hebben. Zijn je inkomsten en vermogen bijvoorbeeld lager dan 29.400 euro, dan heb je recht op een sociaal advocaat. Daarnaast bestaan er rechtsbijstand- en aansprakelijkheidsverzekeringen. En mocht je niet in aanmerking komen voor een sociaal advocaat en onverzekerd zijn, dan kun je (zij het met enige inspanning) nog terecht bij het Juridisch Loket, de Consumentenbond of een soortgelijke organisatie. Hierdoor zijn we in Nederland in principe goed gedekt voor een scheiding, een geschil met de buurman, of vragen over schadevergoedingen, zij het door een wirwar van mogelijkheden.
Toch zijn er gaten in de huidige rechtsondersteuning. Zo is de sociale advocatuur al jaren structureel overwerkt en lijken de wijzigingen die sinds 2004 de lasten op de sociale advocatuur trachten te bestrijden tot juist een hogere werkdruk te leiden. In 2019 gaf tweederde van de sociaal advocaten aan te overwegen om te stoppen. Ook is er voor cliënten een eigen bijdrage van minimaal 214 euro - een bedrag dat niet iedereen even gemakkelijk bijdraagt.
Maar het belangrijkste gat in de rechtsondersteuning is misschien wel dat niet in alle juridische procedures is voorzien. Veel rechtshandelingen vinden immers niet plaats via een advocaat of rechter, maar bij de notaris. Zo zul je bij de notaris moeten langsgaan voor het kopen van een huis of kavel, het regelen van een wilsbeschikking, het oprichten van een eigen B.V. of stichting, en het opstellen en passeren van een testament. Hoewel je de 400 euro aan kosten voor een samenlevingsovereenkomst kunt vermijden door gratis op maandagochtend te trouwen, bevind je je dan wel in een hele andere juridische positie. En dit soort gemakkelijkere of goedkopere alternatieven zijn er bij lange na niet voor alle handelingen waarbij je noodgedwongen de notaris opzoekt. De gevolgen hiervan kunnen groot zijn. Wat betekent het bijvoorbeeld voor jou en jouw oudtante met dementie als zij geen wilsbeschikking heeft laten passeren vanwege de kosten?
En stel dat je die euro’s wel bij elkaar hebt gesprokkeld, begrijp je dan wat er in de voor jou belangrijke akte staat? Lukt het om erachter te komen welke rechten en plichten juridisch voogdij meebrengen? Of ben je bewust van het type boedel dat ontstaat met een samenlevingsovereenkomst, ten opzichte van een huwelijk? Zelf merkte ik een verschil. De ene notaris legt het je uit (maar dan moet je wel de juiste vraag kunnen stellen). De ander verwijst je door naar een advocaat en reageert geërgerd dat je deze grote stap in je leven - laten we wel wezen, de notaris komt pas in beeld bij een ingrijpende verandering - beter had moeten uitzoeken.
Dat is misschien niet geheel onterecht. Die juridische bijstand is echter, zoals hierboven geschetst, niet voor iedereen toegankelijk. Dan komen we in een kastje-naar-de-muur-situatie te zitten. Misschien is het tijd voor een sociaal notariaat om de (sociaal-economische) kloof te dichten. Is daar geen recht op?
