Bevrijdingsdag

Vandaag vieren we Bevrijdingsdag. De meeste mensen die nu stilstaan bij Bevrijdingsdag hebben de bezetting nooit meegemaakt. Maar het blijft bijzonder dat zo veel mensen het willen blijven vieren. Is het vanwege de gratis concerten en evenementen? Staat het vieren van de vrijheid nu dichterbij door globale dreigingen van terreur, een nieuwe golf van afschuwelijke Jodenhaat of een mogelijk Russisch gevaar? Bij mijn beleving spelen de verhalen van mijn opa’s en oma’s nog altijd een grote rol.

De verhalen van mijn opa’s en oma’s hebben mijn Bevrijdingsdag kleur gegeven. Toen we vaderlandse geschiedenis kregen op de basisschool, kregen we als opdracht om onze opa’s en oma’s te vragen naar de oorlog. In het begin kon ik me alleen maar de oppervlakkige verhalen herinneren: in het dorp waar ik woonde stelde het niet veel voor, maar haalde ik spanning uit de verhalen van onderduikers bij oma, en opa die als jongen stiekem vlees vervoerde en door een foefje niet werd ontdekt tijdens een controle.

Ook bij mijn andere opa en oma kwamen er verhalen boven tafel. Opa vertelde alleen dat hij in Duitsland op school zat en het daar vreselijk vond, terwijl oma vertelde dat het soms wel spannend was met hun Nederlandse boerderijtje aan het spoor. Ook vertelde ze dat ze in het dorp hoorde over een komende schaarste van zout en drong bij haar moeder aan om tijdig in te slaan. Als kind dacht ik dat de oorlog spannend was, maar pas later begreep ik dat drie van mijn vier grootouders er eigenlijk alleen maar ‘een beetje last’ van hadden. Bij hen op het platteland hoorden ze meer verhalen dan wat ze zelf hebben moeten meemaken.

Als kind ben ik vervolgens alles gaan lezen over de Tweede Wereldoorlog: van B-boeken in de plaatselijke bibliotheek tot verzamelde fotoboeken van de streek. En eigenlijk is die fascinatie voor de Tweede Wereldoorlog in Europa nooit meer overgegaan. De films en spannende boeken van toen hebben plaatsgemaakt voor documentaires en biografieën. Door alle kennis werd het zwart-wit opgetild met inzicht in allerlei individuele pixels. Ik wil het begrijpen. Ik wil begrijpen hoe een gewone arbeider een SS’er werd, hoe een huismoeder onderduikers kreeg en hoe het afschuwelijke leven in de concentratiekampen was.

Ik bleef mijn opa’s en oma’s meer vragen over hun oorlogstijd. En hoe ouder ik werd, hoe meer verhalen verdieping kregen. Vooral de verhalen waar niet over werd gesproken. Zo kwam een broer van mijn oma na de oorlog terug uit Duitsland. Hij had in een werkkamp gezeten en was er zo slecht aan toe, dat alleen de hond hem herkende. Na een paar weken intensieve verzorging thuis was hij overleden. Oma sprak er niet over en nu kan ik het haar helaas niet meer vragen. Ook mijn opa die in Duitsland had gewoond bleek nog met onverwerkte trauma’s te zitten: op een warme zomerdag werd hij ineens heel boos toen de overheid in Bangladesh zo weinig deed om haar burgers na een natuurramp te helpen. Mensen hebben dagenlang onder de puinhoop van hun eigen huis vastgezeten. Net als hij vroeger.

Mijn opa heeft meerdere bombardementen en beschietingen meegemaakt. Zijn buren van toen waren gedood bij een bombardement, hij heeft eens in een fabriek moeten schuilen met een aan stukken gereten persoon vlak bij hem. Hij praat er nauwelijks over, maar wil zijn verhaal uiteindelijk, na ruim zeventig jaar, wel graag kwijt. Zijn hoofd wordt rood, zijn stem slaat over en door zijn stem klinkt het boze en verdrietige kind van toen. Onlangs is hij met mijn ooms naar Duitsland teruggegaan, om herinneringen aan die tijd op te halen en aan te wijzen waar alles gebeurde.
Mijn Bevrijdingsdag is rijkelijk gekleurd met allerlei kennis over die tijd, aangewakkerd door de persoonlijke verhalen in de familie. Ik hoop met die kennis tekenen te zien in deze tijd en verstandige keuzes te kunnen maken, en bovenal probeer ik me als kind van de vrijheid te beseffen hoe belangrijk die alledaagse veiligheid is. Maar nu heb ik nog maar één opa en één oma die allebei ouder zijn dan tachtig. Als ik het later aan mijn kinderen kan vertellen, zijn ze er niet meer. Hoe zullen die kinderen het dan beleven? En wat betekent Bevrijdingsdag straks voor hen?